Hy gaan haal dit partykeer ver. “Speel is die wese van die mens,” sê hy, en weet hulle dink: As jy so ligsinnig speel, gee jy jou uit vir die duiwel.
Hy is ook gevorm deur hierdie wêreld en dikwels wanneer hy die yo-yo die eerste keer laat uittol, speel hy aanvanklik ook teen homself in. Sulke oomblikke sit daar ’n knoop in sy gewete.
Maar hy stap na binne met swier en met een haal is hy op die verhoog en is hy die trieker.
Toe sien hy haar. Sy is nie die soort vrou wat jy vergeet nie.
Terwyl hy voor die karige gehoor met die eerste uitstote van sy klimtol teen die skaamte veg en na buite net fleur en flambojansie wys, kom sy binne.
Gou speel hy net vir haar waar sy laggend, aanmoedigend en uitdagend met haar kamera voor die verhogie rondkruip.
Dan hier, dan daar, oor ’n ou omie se skouer, deur die speke van ’n ou wiel, skuins verby ’n lusernbaal, tussen die stugge mense deur wat later nie weet of hulle vir hom of vir haar wil kyk nie – so mik sy na hom en klik sy hom met flitsende kamera en later is dit net hy en sy in ’n skandemaak-konsert wat die tonge op daardie dorp nog lank daarna laat klap.
“Whoop!” gil sy met elke wawiel wat hy maak, “hei-yo!” met elke hopstappie en kierang.
Toe hy klaar is en die skaretjie uitskoffel en hy die stof van sy broekspype afskud en nogals verras kyk hoe hy nes ’n hoenderhaan daardie stowwerige verhoog vol sleepmerke en briekmerke en esse en vastrapkolle gedans het, toe is sy weg.
Die singgeluid van ’n klimtol op spoed het nog vibreer tussen sy ore.
Buite was dit reeds donker. Hy’t ’n Land Rover hoor brul en terwyl die Vroueklub se voorsitter voor die skuur se deure aan hom die wit koevertjie gee, kom sy verbygejaag. Met die naderry sit sy haar kopligte aan asof sy hulle koggel, en dan is sy verby, sixties-haarstyl, rooi lipstiffie – daar gaan sy.
Die enkele oomblik dat hul oë stip ontmoet het, het dit gesmee. Hy sal haar uitdagende, opgejaagde blik nooit vergeet nie. Hy het iets van sy eie geaardheid gesien: die energie van die oomblik, die afgrond. ’n Soort roekeloosheid.
Jy sien net gruisklippers spat en rooi briekligte blits en die skynsel van rooi deur dwarrelende stof en jy ruik diesel en kug-kug moet die oues van dae die handjies mond toe lig.
Die dorpie het min straatligte, maar hy sien mense is traag om huis toe te gaan. Hy weet wat hulle dink: Wat het vandag hier voor hul oë afgespeel? As dit nie ’n spektakel van vrygeeste was nie, wat was dit dan anders?
“En die dame?” vra hy versigtig aan die Vroueklubtante.
“ ’n Mevrou uit die stad wat rondry en kiekies neem.”
*
Hulle het hom eerste kom roep om die kreefinspekteur se lyk te eien, want sulke tye soek mense na standvastigheid. Hy is mos maar altyd daar met sy grys bos hare voor sy huisie met die blou deur op hierdie dorpie met wit huise wat karig soos ’n halfmaantjie skulpiesgruis om ’n baai uitgestrooi is.
Die Benguelastroom stoot op vanuit die suide en Antarktika. Dit vloei dig teen die land aan en is koud en ongenaakbaar. Baie vissers het hul lewe in hom verloor – ’n sterfte wat jou eers laat slaap terwyl jy dryf en lomerig verkluim en dan beswyk. Sommige mense sê dis teen die einde ’n vredige sterfte, maar hy weet nie en dis dalk iets om in gedagte te hou.
Misbanke bol soggens in die somer diep die droë binneland in, en in die middae ruk ’n wind vol stof en opgejaagde sand aan Paternoster se vensters en deure en draai honde wat aan kettings vas is hul rûe na die suidooste. In die winter is die dae glansend en windloos. Gestroop van die somer se stowwerige winde wag als skrikstil en helder, asof in ’n foto.
Die rotse hier net onder die bultjie voor sy huis is vol graffiti, want die visserskinders in hul tienerjare het daar tussen die klippe hul eerste ervarings en kraai hul opstandigheid en erotiese oorwinnings in groot letters uit.
Dan maak die baai oop in lig en blou wat verskiet oor die gladde sand van Voorstrand. Die kromming van wit branders strek so ver soos die oog kan sien.
Die deining is vlak en geen groot strome trek water uit hierdie baai nie. Daarom lê die visserskuite in allerlei kleure geverf omgedop hier op die plaat onder sy voordeur en het ’n vissersgemeenskap kom sit op Kliprug, die buurt skuins agter sy huisie, dekades gelede al.
Baie van die vissersgesinne het eers laer af gewoon, teen die see, maar Apartheidswetgewing en groot geld het hulle uitgedryf, sodat hul huise nou hier teen die bultjie klou soos mossels op ’n vistreiler se kiel.
Op ’n goeie dag sit seevoëls wiegend op die blougroen water van die baai of laat val hulle seekrappe op die harde sandplaat om hulle oop te breek en dan duik die voëls agterna om raserig aan die stukkende krap te staan en pik terwyl ander om hulle fladder tot iemand wat op die strand met ’n hond stap hulle dalk verwilder; dit is wat hom aan die liefde laat dink.
Niks van sy ratsheid met die yo-yo het oor die jare getaan nie. Dit is asof sy vermoë om vinnig en sekuur met die houtballetjie en tou te werk sy laaste sintuig is wat sal gaan, lank ná sy sig en sy potensie en sy gehoor, lank ná sy slag met mense en sy hardkoppigheid en sy eensaamheid en sy begeerte na ’n lyf by hom in die bed – lank nadat al hierdie dinge weg is, sal sy hand nog behendig speel met swaartekrag en spoed. Met die kwartsekond en die knak van die pols en die sagte vangkant van die oop, slim palm.
Die dokter het hom al vertel hoeveel beentjies en spiere in die hand sit en hoe ingewikkeld beweging is en hoe die senuwees loop en hy weet dis iets om te koester, jou speelhand.
Dis ’n spesiale talent wat hy het. In sy beste jare het hy lig gedra aan sy faam, maar nou sit hy hier aandagtig en kyk hoe die vissers op mooi oggende met Land Rovers op die sandplaat uitjaag en met hul bote agterop treilers groot halfmane oor die sand trek.
Die Land Rovers tru die see in, laat die boot uitgly op die water en terwyl dit dryf, vroetel vissers met toerusting – kreefmandjies en lyne vir snoek en dalk ’n opgerolde treknet vir harders as die skole loop en die wind reg is. Geklee in ’n dik oranje lyfpak pak die kaptein die buiteboord se handvatsel en gee vet sodat die eenvoudige skuitjie sy neus lig en jy is verras oor die skuit se spoed en die opwinding waarmee geharde vissermanne wat ’n karige lewe maak op ’n mooi oggend vol belofte die see kan in.
Soos die bote die een na die ander uitgaan, elk met twee tot vier man aan boord, trek hulle skuimstrepe oorkruis die see in, sommige op pad óm die punt met die visfabriek na Bekbaai en Abdolsbaai, ander kies koers noordoos, na ’n rif wat jy net kan sien as die lig reg val en jy jou oë op skrefies trek om die hoë spat van skuim dop te hou.
Motors hou soms stil en kameras klik om die ou klimtolkampioen met die yo-yo af te neem waar hy op sy stoepie sit. Op sulke dae klik hulle die foto’s wat in Weg! en op Facebook verskyn en wat die idilliese beeld skep van ’n romantiese vissersdorpie.
Die skittering van lig en die buie van mis.
Maar hy het ’n droom en dit is om die yo-yo terug te bring na hierdie geweste, hier teen die harde kuslyn op, van Yzerfontein deur Saldanha en Hondeklipbaai, verby Paternoster en Velddrif en St. Helenabaai en op na Lambertsbaai en verder noord, na die diamantduikers en dieper die binneland in ook. Na Pella met sy dadelbome en nonne en na kopermyndorpies en dan na die harde plaat aarde wat hulle Namakwaland noem. Ook na Garies en Springbok en dalk, as hy gelukkig is, slaan geesdrif vir die klimtol uit na die digter bevolkte gebiede waar die koue invloed van die Benguela vermild en wingerde begin, verby Malmesbury Boland se kant toe, hy weet nie, hy hoop maar.
Vir hom sal dit ’n terugkeer wees na eertydse glorie en dit sal hom weer vuur gee en hom bevry van Tweefontein en snags in sy drome sien hy yo-yo’s op die dek van ’n diamantboot, onder ’n dadelpalm by Pella, voor ’n droewige vulstasie op Garies:
Foe-ap! Foe-ap!
Klimtolle