Ашпарана вышпурнула яго з царквы, нават не абярнуўся перажагнацца ў спаганенае сьвяцілішча, адпляваўся, закрыў вушы – і толькі адно калацілася ў сэрцы: знайсьці самае кубло сатанінскае тут, у Менску – і высадзіць, спапяліць яго адным ударам, крыкам, што выварочвае ўсяго!..
І ён блукаў, непрыкаяны, непрачышчаны, непрычашчаны, па Нямізе ды цэнтры, сярод рову машынаў ды вою ветру, забіраючы сьцюжу пад чорныя крылы плашча, цяжка дышучы, вышукваў крыніцу навагодняга шыпеньня ды зьвярынага рыгу – і нарэсьце зь віскам салютаў, сьледам за зьмеямі праходняў зь метро ды двароў, выйшаў на Кастрычніцкую, да рову й рокавых удараў перад экраннымі капішчамі Палацу.
…Выдыхнула Рая, суханькая бабка гадоў сямідзесяці, што прыбірае ў саборы па вечарох, закіпела ануча ў вядры. А выдыхнула ж цяжка-цяжка, зь ледзь чутным нясьцерпным “ц” на канцы… О, гэтае нецярплівае беларускае цэканьне на канцы, пацмокнутае ціха – і не сказацсь, але каб пачуцсь усем эцім!..
Шыпіць ануча ў пустыні за іхнімі сьпінамі, сьціраючы пяскі і сьляды, і хвілінкі, што засталіся да закрыцьця Сабора, адрэзала шлях да адступленьня, застаўся толькі невыносны сорам двух апошніх грэшнікаў, парушальнікаў цнатлівасьці, на сваёй бруднай высьпе сярод акіяну бляску – юнака з унікальным слыхам і глыбока дыхаючага ў бараду дзеда – паміж сьвечкамі і Раяй.
Госпадзе Ісусе Хрысьце, Сыне Божы, памілуй мяне.
Гул, гуул, глухі і нудны, руйнуе ў слыху ўсё ціхае й тонкае; гуд праз буханьне, душыць душы, крушыць, муціць, зудзіць увушшу, толькі чуеш, гугліць да кучы ўсе гукі, гугніць – гу-гу-гу!.. – і вуха пакутліва ловіць рух рэха, спрабуючы ўцяміць: гора, гора ад трубных горлаў, у брук, у бруд, у блуд, аглуп, аглух!..
Паляўнічы рог? Оліфан Роланда, які трубіў так, што ў героя лопнула скронь? Вялікі рог Гондара ў левай Бараміра, пакуль правай ён сёк оркаў? Паляўнічы рог, які трубіць збор? Ці дае сігнал: зьвер затраўлены?
Яна перасмыкнула. Згадаў, як гулі, галёкалі, грукаталі, раўлі, барабанілі, малацілі цьвікі ў рукі і ногі Госпада ўчора, на навагодняй Кастрычніцкай.
Чужы гул, чужыя грубыя галасы, чужая мова, аж вушы пухнуць – і як гэты народ ня чуе!.. Слыхам пачуеце, і не ўразумееце; і вачыма глядзецьмеце, і ня ўбачыце; агрубела бо сэрца ў людзей гэтых, і цяжка чуюць вушыма… Глушаць сваё, трапяткое, пялёсткавае, трушчаць Божае, вытоптваюць тупымі ўдарнікамі, мегатоннымі ўдарамі ў сэрца, у бруха, у галаву!..
Далібог, нават пудовыя ўдары кулакоў ды ботаў у грудзі, у рэбры, у скроні не такія балючыя, як гэты дажывотны, ванітоўны гул з буханьнем. Давай, Яне, давай, сэрца ў кулак, вунь на ліхтар – адтуль учуеш, як ухнуць у вушы аглухлае Беларууусі!..
Уух, удыхнуў у небе волі, і ад нясьцерпнасьці, крыкам крыку, да болю, калі ня чуеш сябе:
– Пакайцеся!.. Беларусы!.. – набіраў паветра ў грудзі. – Пакайцеся!..
Плошча вакол прасела, увагнула галовы ў плечы, прасьвятлела сотнямі твараў, вачэй і вушэй.
– Эй,