Vurgun, bu tarihi olayı halk beynindeki varyantıyla “Aslan Qayası” poemasında destanlaştırır.
Poemadan birkaç mısra:
Bizim Xəzər sahilində bir qocaman qaya var,
Sinəsində parçalanır ağ köpüklü dalğalar.
Ellər onu əzizləyir, deyir “Aslan Qayası”,
Məhəbbətdən qurulmuşdur torpağının mayası.
…
Bu bir şirin əfsanədir babalardan yadigar,
Bunda əziz bir ölkənin vicdanı var, qəlbi var.
…
Mən həyatın öz oğluyam-həyat üçün hazıram,
Bizim aslan qayasının dastanını yazıram:
Saray qızı Mahnıyar
Tanınmış diyar diyar,
Ağ kəlağay25 başında,
Qız gəlinlik yaşında.
…
Süd kimi ağ bənizi
Onu Xəzər dənizi
Böyütmüşdür qoynunda.
Gözmuncuğu26 boynunda,
Döşündə zərli Quran27,
Qaydadır babalardan-
Gözələ göz dəyməsin
Əsən yellər əyməsin
…
Günlərin birində əsən küləklər
Gətirdi Bakıya acı bir xəbər:
“Bakının hakimi Hüseynqulu xan
Səhər yuxusundan ayılan zaman
Bütün dəvlətini, bütün varını,
Şəhər qalasının öz açarını
Knyaz Sisyanova təslim verməli!
Yoxsa, ordumuzun dağılan eli
Sizin də ölkəni yandıracaqdır,
Yerdə padşahların dediyi haqdır!”
…
Başına and içir Sisyanovun çar;
Yorğun piyadalar, atlı ordular
Daşınır gecələr Qafqaza sarı
Darğın bir ölkənin qara daşları
Çatılmış yaykimi kinlərlə dolu,
Gözləyir yağının gəldiyi yolu.
Sisyanov – o döşü medallı knyaz!
O alçaq, o çəngli-çidalı knyaz…
Çarın sədaqətli, yaxın nökəri,
At üstündə qılınc vurandan bəri
…
Açarı knyaza təslim edirkən
Çalır xənçərini onun köksünə.
Alqış tarixdəki o şanlı günə!
Al! – deyir – payını, soruşma nədir-
Çara “qullarından” ilk hədiyyədir!..
Döşü medallı knyaz,
Cəngli-çidalı knyaz
Boyanmışdır al qana.
Salam Azərbaycana!
…
O gündən titrədi yurdun üstündə
Cütbaşlı qartalın qanlı bayrağı28.
Tarixin doğduğu o qara gündə
Böyük bir ülkənin söndü çırağı.
…
O gündən göründü sarı paqonlar29,
Boşaldı kəndçinin dolu xırmanı.
…
Axdı həzin-həzin Kür çayı, Araz.
Baş əydi qanuna kitab, şəriət,
…
Bağlandı qapılar, söndü ocaqlar,
Qarılar, qocalar yalvardı göyə…
…
Yüz il biz ayrıldıq ana dilindən,
Məktəbin adına dedik” uşkola”.
Oxucum! Bir daha nəzər yetir sən
Kəçdiyin o qanlı, o qorxunc yola.
Yüz il Füzuliyə həsrət qalaraq
Doğma anamıza söylədik “mama”.
Yüz illik yuxuya birdən dalaraq
Yatdıq gözümüzdən yaş dama-dama.
Yüz il nəfesini çəkə bilmədi
Şairlər oylağı böyük bir ölkə.
Yüz il öz qolunu çəkə bilmədi… 30
Tarix! Səninkidir bu qara ləkə!
Axdı Rusiyaya neft kəmərləri,
Daşıdı onları ilk dəmir yolu…
Tarixə hökm edən o gündən bəri,
Çalışdı yadlara Azərin oğlu.
…
Odur bax!31 Yazdığım “Aslan qayası”,
Silinmiş alnından ellərin yası…
Onun sinəsində oxuyan bir quş,
Quş deyil, bir qızdır adı “qurtuluş”.
…
Şair destanını şu beyitle bitirir:
Vətən toprağının azadlığından.
İnsan- azadlıqdır, azadlıq-insan! (1935)
(Vurğun, 2005: III/110 vd.)
Samet Vurgun, 1938 yılında yazdığı “Azerbaycan” adlı şiirinde vatanın diliyle kişi özgürlüğünün, gönül özgürlüğünün, göz özgürlüğünün, kalem/yazı/basın özgürlüğünün, söz özgürlüğünün dünyanın en büyük değeri olduğunu vurgular:
Şirindir insanın öz azadlığı
Könül azadlığı, göz azadlığı,
Qǝlǝm azadlığı, söz azadlığı
Dünyanın ǝn böyük varı mǝndǝdir. (Vurğun, 2005: II/19)
Vurgun,