Mehmet Âkif, İstiklâl Marşı’nda “O benim milletimin yıldızıdır parlayacak” dediği gibi Vurgun da büyük bir dikkat ve hassasiyetle ana timsalinde gördüğü vatanı Azerbaycan’ın ve halkının talih yıldızı/ülkeri olan ve Al Bayrağın üzerinde yer alan beş köşeli yıldızın daima parlayacağını belirtmektedir.
Ana torpaq, Ana torpaq!
Əlindəki bu Al Bayraq,
Beşbucaqlı bu ulduzun
Ülkəridir baxtımızın.
O daima parlayacaq!..
Bakı! Bakı! Gözəl vətən!
Bizə şöhrət yarandın sən!
Zülmətlərə sinə gərən,
Qoca Şərqə yol göstərən
Al Bayraqlı bir günəşsən!…
(Vurğun, 1986: 2/113)
1935 yılında yazdığı “Tebriz Gözeli” şiirinde Güney Türklüğüne gözlerinin yaşarmamasını, biraz daha sabretmelerini, bağımsızlık bayrağının bir ilkbaharda Tebriz’in semalarında dalgalanacağını müjdelemiştir. Gerçekten de dediği gibi olmuş, İkinci Dünya Savaşı yıllarında Tebriz semasına bağımsızlık bayrağı çekilmiştir.
Odur, bax o qıza, bax o gǝlinǝ,
Baxdıqca qaynayır insanın qanı;
Azadlıq bayrağın alıb ǝlinǝ,
Günǝş salamlayır Azǝrbaycanı.
…
Gözlǝrin dolmasın!.. Dayan bir az da!
Qǝlbin dǝ, sevgin dǝ, dǝrdin dǝ haqdır…
Azadlıq bayrağı güllü bir yazda
Tǝbrizin üstündǝ parlayacaqdır! 1935,13 dekabr
(Vurğun, 1960: 208)
Polonya’nın Vrotslav şehrinde 1948’de yapılan Dünya Medeniyet Hadimleri Kongresine Azerbaycan adına katılan Samet Vurgun, kongreyle ilgili intibalarını yazdığı makalede şöyle der:
“Mən konqresdə müstəmləkə ölkələri nümayəndələrinin nitqlərini böyük heyrət ve məraqla dinlədim. Milli-azadlıq və istiklaliyyət olmayan yerdə mədəniyyət və zəka azadlığının olmadığı və ola bilməyəcəyi haqqında onların səmimi etiqadına mən də şərikəm və bu etiqadı alqışlıyıram…” (Vurğun, 2005: V/212)
“Azərbaycan xalqının yarıdan çoxu bizim yüz addım-lığımızda, xırdaca Araz çayının o tayında yaşayır. İndi İran Azərbaycanının bütün küçə və meydanlarında dar ağaçları qurulduğu, bütün ölkənin zindanlara çəvrildiyi hamıya məlumdur. Köhnə cəlladlar, İran irticasına xidmət edənlər Azərbaycanın azadlıqsevən adamlarını məhkəməsiz ve istintaqsız bu dar ağaçlarından asırlar.
Azərbaycan xalqının xaricdə yaşayan beş milyonluq hissəsinin ana dili zorla əllərindən alınmışdır. Bütün İran’da Azərbaycan dilində dərs keçən bir məktəb də yoxdur; uşaqların hamısını zorla fars dilində oxudurlar. İran’ın qatı milliyətçiləri və irticacıları Azərbaycan dilində yazılmış köhnə və yeni kitablara od vurub yandırırlar. Baxın, İran irticası və milliyəktçiliyi nə kimi həyasızlıqlar etməkdədir (Vurğun, 2005: V/211).
…
“Xaricdəki beş milyonluq32 gardaş və bacılarımıza qarşı İranlı cəlladların tətbiq etdikləri və XX əsrə layiq olmayan inkvizitor33 tədbirlərinə mən, Azərbaycan mədəniyətinin nümayəndəsi və Azərbaycan xalqının şairi olmaq etibarilə Qərb və Şərqin, Şimal ve Cənubun qabaqcıl mədəniyyətinin konqresdə iştirak edən nümayəndələri qarşısında etiraz səsimi ucaltdım.” (Vurğun, 2005: V/211).
Vurgun, kendi ifadesiyle, son zamanlarda “Azerbaycan” adlı büyük bir epopeya yazmıştır. Azerbaycan’ın iki bin yıllık tarihinin esas merhalelerini ve ona azatlık getiren Sovyet Dönemi aksini bulmuştur. Bu epopeya birbiriyle bağlı otuz poemadan ibarettir. 1936 yılında ülkenin en yüksek mükâfatı ile taltif edilmesine izafeten yazdığı “Ordenli Kahraman” poemasıyla tamamlamıştır (Vurğun, 2005: V/20).
“Ordenli Kahraman” poemasının son bölümü şöyle:
Tarix! Bu ixtiyar gəncliyinle sən
Mənim sözlərimin ilk şahidisən.
Dünya dəğişecek atlas donunu34
Əzəldən qaydadır bilirəm bunu.
İnsanlar gələcək, gedəcək bir-bir
Sular məcrasını dəyişəcəkdir.
Özgə rəng alacaq çiçəklər, otlar
Yaracaq göyləri uçqun buludlar.
Düşəcək sulara ay da, ulduz da
Açacak sirrini bahar da, qış da
Mehriban yağacaq qar da, yağış da.
…
Mənim də sevdiyim bu əziz Vətən
İlhamlar alacaq gələcəyindən.
…
Elçilər gələcək Misirdən, Şamdan,
Günəşli gündüzdən, aylı axşamdan.
Daşacaq Bakıda insanın sayı
Şuralar Şərqinin ilk qurultayı
Burda başlanacaq! O gün ixtiyar
Bir mədən işçisi alnında vüqar
Başının üstündə bir qızıl bayraq
Türkcə səlam verib iclas açacaq.
Ömrü az olsa da bu dastanımın
O gün bilirəm ki, qəhrəmanımın
Burda yüksələcək bir tunç heykəli
Şərqi göstərəcək uzanan əli. 1935, Aprel
(Vurğun, 2005: I/197)
3.5. İnanç
Müasir ədəbiyyat xalq idrakından, xalq mənəviyyatından danışdığı zaman, onun mənəvi keçmişinə böyük bir hörmət və məhəbbətlə yanaşmalı, tariximizin həyat və mübarizə səhifələrini ilham və ürəklə vərəqləmalidir. Tarixə “olub keçmiş şeylər”, “çağırılmış bayatılar” kimi baxanlar idrak və zövqü mahdud insanlardır.
Dönükdür dövranın hökmü, sən öz simanı saf saxla! Səadətdən, məhəbbətdən danışma hər bir alçaqla! Bir “Allah” adlanan eşqi sən öz qəlbində axtarsan, Özün öz hüsnünü tapsan – ölüb getsən də sən varsan!
Samet Vurgun’un manevi değerlere münasebetini incelemeye geçmeden o devri