– Menga tegma, – dedi u. – Iltimos, menga yopishma.
– Senga nima bo‘ldi?
– Ilojim yo‘q.
– Bret!
– Meni tinch qo‘y. O‘zing bilasan-ku. Ilojim yo‘q – tamom vassalom. Azizim, ahvolimni tushunsang-chi, axir!
– Meni sevmaysanmi?
– Sevmayman emish? Menga salgina tegib ketsang ham, butun a’zoyi-badanim bo‘shashib ketadi.
– Nahotki hech narsa qilib bo‘lmasa?
Endi u qomatini rostlab o‘tirardi. Uni quchoqlagan edim, Bret bag‘rimga kirib ketdi. Biz endi butunlay xotirjam o‘tirdik. U ko‘zlarimga shunaqayam tikilib qaradiki, menga xuddi uning ko‘zlari o‘ziniki emasdek tuyilib ketdi. Bret xuddi bu olamda qarashga jur’at etolmaydigan hech nima bo‘lmagandek menga boqar, aslida esa hayotda ko‘p narsalardan qo‘rqardi.
– Sirayam hech nima qilib bo‘lmaydimi? – so‘radim men.
– Bilmayman, – dedi u. – Yana bir marta azoblanishni istamayman.
– Bunaqada uchrashmaganimiz ma’qul edi.
– Lekin seni ko‘rmasam, turolmayman. Axir gap bunda emas-ku!
– Yo‘q, oqibati hamma vaqt shunaqa bo‘ladi.
– Bunga o‘zim aybdorman. Axir qilmishlarimizning ajrini tortmayapmizmi?
U nuqul ko‘zimga tikilib gapirardi. Uning moviy ko‘zlari dam-badam o‘zgarib, ayrim paytlari xuddi qiyiq bo‘lib tuyilardi.
– Ularning hammasi mendan qanchalik aziyat chekkanini o‘ylasam, o‘zim qo‘rqib ketaman. Endi shularning azobini tortyapman.
– Bo‘lmagan gap, – dedim men. – Bundan tashqari, agar mening boshimdan kechirganlarim hisoblab chiqilsa, juda kulgili bo‘ladi-da. Men hech qachon bu haqda o‘ylamayman.
– Bo‘lmasa-chi. Bunga shubham yo‘q.
– Xo‘sh, endi bu mavzuga chek qo‘yaylik.
– O‘zim bir paytlari bunaqalarni mazax qilardim, – dedi u menga qaramay. – Akamning o‘rtog‘i Monsdan xuddi shunaqa bo‘lib qaytuvdi. Hamma shunchaki bir hazil, sho‘xlik, deb tushundi. Xom sut emgan banda dunyoning tagiga yetolmay ketarkan-da. To‘g‘rimi?
– To‘g‘ri, – dedim men. – Hech kim hech qachon hech nimani bilolmaydi.
Bir amallab bu mavzuga chek qo‘yganday bo‘ldim. Bir paytlari buni men hamma tomonlama o‘ylab ko‘rardim, kishidagi biror jismoniy kamchilik – xunuklik yoki majruhlik mazaxga sabab bo‘lishi, buning o‘sha kishi uchun esa hech qanday kulgili joyi yo‘qligi masalasini turli nuqtayi-nazardan fikrlab chiqardim.
– Bu qiziq narsa, – dedim men. – Bu juda g‘alati. Sevish-sevilish ham g‘oyatda g‘alati tuyg‘u.
– Rostdanmi? – uning ko‘zlari yana suzilib ketdi.
– Unaqa ma’nodagi g‘alati demoqchi emasman. Bu, bir jihatdan qaraganda, yoqimli tuyg‘u.
– Yo‘q, – dedi u. – Menimcha, do‘zax azobining o‘zginasi.
– Birga bo‘lish qanday yaxshi.
– Yo‘q. Menimcha, hech qanaqa yaxshi tomoni yo‘q.
– Nahotki men bilan uchrashib turishni istamasang?
– Seni ko‘rmasam turolmayman.
Endi biz xuddi begonalardek o‘tirardik. O‘ng tomonda Monsuri bog‘i. Xonbaliqlar suzib yurgan hovuzni, bog‘ni tomosha qilib o‘tirish mumkin bo‘lgan restoranning eshigi yopiq, chiroqlari o‘chgan ekan. Haydovchi menga o‘girilib qaradi.
– Qayoqqa boramiz? – so‘radim men. Bret ko‘zini olib qochdi.
– «Selekt» kafesiga boraqolaylik.
– «Selekt» kafesiga haydang, – dedim haydovchiga. – Monparnas xiyoboniga.
Biz Monruj tramvay yo‘lini qo‘riqlayotgan Belfor sherini aylanib o‘tib, yana olg‘a yurdik. Bret to‘g‘riga qarab o‘tirardi. Raspay xiyobonida Monparnas chiroqlari ko‘ringach, Bret dedi:
– Senga iltimosim bor edi. Faqat jahling chiqmaydi-a?
– Tentaklik qilma.
– Yetib qolmasimizdan meni yana bir o‘p.
Taksi to‘xtashi bilan men undan tushib, kira haqini to‘ladim. Bret yo‘l-yo‘lakay shlyapasini kiyib tushdi. U mashinaning zinasidan tushayotganda, qo‘limga tayanib oldi. Bretning qo‘li titrardi.
– Ko‘rinishim unchalikmasmi? – u o‘zining erkakcha, fetrdan shlyapasini ko‘ziga surib qo‘ydi-da, kafega kirdi. Peshtaxta yonida, stol atrofida boya densingda bo‘lgan ulfatlarning deyarli hammasi o‘tirar-di.
– Hello, do‘stlar! – dedi Bret. – O‘lgudek ichgim kelyapti.
– Bret! Bret! – o‘zini Gersog deb yurituvchi va hamma Zizi, deb chaqiradigan yoshgina portretchi grek uning yoniga yugurib keldi. – Sizga aytadigan ajoyib yangilik bor!
– Hello, Zizi, – dedi Bret.
– Sizni do‘stim bilan tanishtirib qo‘yaman, – dedi Zizi.
Semiz erkak yaqinlashdi.
– Graf Mippipopulo, bu mening do‘stim, – dedi Eshli.
– Salom, – dedi Bret.
– Qalay, miledi? Parijda vaqtingizni xushchaqchaq o‘tkazyapsizmi? – so‘radi soatining zanjirida burg‘uning qoziq tishi osilib turgan graf Mippipopulo.
– Yomon emas, – javob berdi Bret.
– Parij – go‘zal shahar, – dedi graf. – Ammo siz balki Londonda ham ko‘nglingizdagidek xushchaqchaqlik bilan yurolmasangiz kerak?
– Nimasini aytasiz. Vaqtimiz hayratda qoladigan darajada xushchaqchaq o‘tardi, – dedi Bret.
Breddoks meni o‘zining stoliga taklif qildi, – Berns, biz bilan ulfatchilik qiling, – dedi u. – Boyagi ayolingiz juda xunuk janjal ko‘tardi-da.
– Nimadan janjal chiqdi?
– Xo‘jayinning qizi u haqda bir nimalar debdi. Keyin bo‘ldi janjal, bo‘ldi janjal. Lekin Jorjet qoyil qilibdi. U sariq chiptasini chiqarib, qani o‘zingnikini ham ko‘rsat, deb talab qilibdi. Juda xunuk janjal bo‘ldi-da.
– Oqibati nima bo‘ldi?
– Kimdir uni olib ketdi. Ajoyib qiz ekan. Parijliklarga xos tilyog‘lamalikda ustasi farang bo‘lib ketibdi. O‘tiring, bir ryumkadan ichishaylik.
– Rahmat, uyga qaytishim kerak, – dedim men. – Konni ko‘rmadingizmi?
– Frensis bilan uyiga ketdi, – suhbatga qo‘shildi Breddoks xonim.
– Bechora, ko‘rinishidan judayam xafa edi, – dedi Breddoks.
– Ha, shunaqa edi, – tasdiqladi Breddoks xonim.
– Menga ijozat berasizlar, – dedim men. – Xayrli tun.
Bret bilan xayrlashgani peshtaxta yoniga bordim. Graf shampan buyurdi.
– Sizga bir stakan vino uzatishga ruxsat bering, janob, – dedi u.
– Yo‘q, tashakkur. Ketishim kerak.
– Rostdan