Oor die Rambler se heengaan was my ma bly, veral toe sy hoor my pa bel vir Bok om die ding te kom wegsleep. Bok, een van my pa se kollegas, se broer het ’n scrapyard in Crown Mines besit.
My pa het trots gelyk, amper statig, agter die wiel van die Rambler terwyl Bok se broer hom wegsleep.
“Hy’t stilleg geloop as ou Laugie se Jaguag,” het my pa daardie aand aan die etenstafel gesê. Almal het saam gelag. Dis een van die min familie-etes wat my nog bybly.
’n Ander een is die keer toe my ma haar bord opgelig en so hard op die tafel neergesmyt het dat dit gebreek het. Beetsous het in my oë gespat.
Ek en Frankie het mekaar oor en weer sit en tik, ’n hou vir ’n hou. Frankie het my gereeld geboelie, en ek het terugbaklei, soos my aard maar is. Hy is nege jaar ouer as ek. Ek was ’n glips, lank nadat my ouers besluit het: genoeg.
Laurie was die oom – my ma se swaer – wat sy armoede gladweg in ’n melk-empire omskep het. Hy’t begin met ’n klein melkery in Fordsburg, op die munisipale pensioentjie wat hy as buskondukteur versamel het. Hy was seker so veertig. Vyf jaar later het hy die diep-wynrooi Jaguar met die swart-en-roomkleur bekleedsel uit die boks gekoop. Oom Laurie het van die Rambler af opgegradeer, en dié aan my pa verkoop.
Ek was ses, die Desember toe ons die langpad vir die eerste keer met die Rambler aangepak het. Bestemming: Ladismith in die Klein-Karoo. Langenhoven-wêreld, het my pa gespog. Ek kan nie vir seker sê nie, maar uit my herinneringe aan my ma se vertelling raai ek dit was ’n lang test drive. Of dalk het oom Laurie die Rambler vir my pa geleen.
Amptelik het ons vir my oom Janneman, my pa se ouer broer en soort van my naamgenoot, op die plaas gaan kuier, maar die eintlike sending was om my pa se oorlogsoldy, wat my stiefouma, ou Henna, dekades tevore gesteel het, te gaan terugvra.
Die gesprek tussen my ouers en my grootouers het agter toe deure geskied terwyl ons buite rondstaan.
Henna se verweer, het ek later gehoor, was dat my pa gesê het sy kan ’n bril met die geld laat maak. My ma het hoflik (of so het sy beweer) gesê ou Henna kon vir die hele familie, die hele dórp, laat brille maak het met die geld, en daar sou genoeg oor gewees het vir ’n kar. Die ou vrou het skouers opgetrek en gevra of my ma nog ’n stukkie melktert wou hê. Maar my pa het opgestaan en gesê hulle moet gaan. Hoflik. In sy geval is ek feitlik seker daarvan.
Hoe my pa toe vir die Rambler betaal het, weet ek nie. Dalk met ’n neseier wat vir iets anders bestem was.
Dit was oom Laurie se eerste kar, die Rambler, net toe die melkery mooi op dreef gekom het. Juis ’n stasiewa, want mens kon meer melkkanne daarin laai. Hy’t later ’n bakkie ook gekoop, dieselfde tyd as die Jaguar, want in dié sou daar nooit as te nimmer ’n melkkan ry nie. Oom Laurie het die Jaguar altyd met ’n hoed op bestuur. “Met daai hoed en sy beeshoringsnor lyk hy amper Brits,” het my ma gesê. As ek nou daaraan terugdink, was dit seker nie ’n kompliment nie – my ouma Chrissie was ’n konsentrasiekampkind. Maar “Brits” het vir my reg en goed geklink.
Nugter weet waar oom Laurie en antie Petro-hulle se klas en styl vandaan kom. Ek het hulle nooit geken toe hulle arm was nie. Die huis waar ons vir hulle gaan kuier het, met die wilgerboom onder in die tuin, was die ene Persiese tapyte, skilderye en after-dinner mints. “Oor die Hartmans is daar niks te skinder nie,” het my ma eenkeer gesê, dalk met ’n tikkie spyt in haar stem. Sy het hulle wel eenkeer “die Oppenheimers” genoem toe hulle op ’n eilandvakansie vertrek het.
My ma se vreugde oor die wegmaak van die Rambler vele jare later was van korte duur. My pa het die volgende dag van plan verander. “Daai Begt” – dis nou Bok se broer – “is ’n sluwe klein mannetjie. Ek soek my kag tgug.”
Bert, wat toe nog nie betaal het nie, het my pa reg bewys. Toe my pa bel, het hy gesê hy het die ding ongelukkig klaar uitmekaar laat haal. My pa het gesê “Nee, dan’s dit geg,” die foon neergesit en dadelik vir oom Laurie gebel om hom Crown Mines toe te vat.
By Bert’s Auto Spares het die Rambler gestaan, net soos hulle hom gelos het.
“Daai Begt se gevgeet was al die kleuge van die geënboog. Gooi en pegs en oganje. Hy’t nie eegs jammeg gesê oog sy liegtegy nie. Net die sleutels in my hand gepgop.”
Oom Laurie het die Rambler met die bakkie na ons huis toe gesleep. ’n Paar maande later kon my pa dit bekostig om die herstelwerk te laat doen.
Vier dae voor my sewentiende verjaarsdag is my pa dood. Ek was geskok toe my ma die Rambler se sleutels in my hand stop – hy was soort van te koop. My pa het ’n nuwe kar gehad en ons was allermins ’n tweemotorgesin. My ma het nooit leer bestuur nie.
My pa het “FOR SALE” in dik wit letters met kalk of iets agterstevoor aan die binnekant van die agtervenster geverf, maar die “S” het hy gewoonweg geskryf, en van buite af was dit dus agterstevoor. My ma het vir Frankie gestuur om dit stilletjies reg te maak.
Die Rambler het agter in die jaart gestaan, so ek weet nie aan wie presies my pa hom wou verkoop nie. Frankie het hom wel af en toe uitgevat vir ’n spin om te keer dat die battery afloop.
Nou ja. Daar staan ek toe met die Rambler se sleutel. Ai tog, het ek gedink, maar gemaak of ek dankbaar was.
Martin Jennings, ’n mede-student wat later roem verwerf het as die Weekly Mail se spotprentkunstenaar maar ná 1994 gefire en deur Zapiro vervang is omdat Martin die nuwe regering net so driftig aangeval het as die oue, het my die aand van die uitstalling met Lloyd sien gesels en so in die verbyloop vlak agter my oor gefluister: “Whore!”
Ek was te dronk om te reageer, of self twee keer daaroor na te dink, maar dit sou my nie gepla het nie, nugter of dronk.
Almal moet oorleef, op dié manier of dáái. Dis hoe dit is en hoe dit moet wees. Ek weet dit. Martin Jennings weet dit. Simone Butler weet dit. Vincent van Gogh het dit geweet.
Hoekom het ek dan so ’n klein bietjie vuil gevoel toe ek daardie middag, skuins ná vyf, met die ou Rambler voor Lloyd se galery stilhou? Dis maklik. Boompies en stroompies. Olifante. Ek het geweet ek hoort nie daar nie.
Die swaar staalhekke het stadig oopgeswaai. Ek het die Rambler langs ’n geel sportmotortjie ingetrek.
Die deur van die galery was oop. ’n Blonde vrou, seker dertig of so, dalk jonger, met gelaatstrekke uit growwe graniet gebeitel eerder as uit fyn porselein, het op ’n hoë stoeltjie by ontvangs gesit, maar langs die toonbank pleks van agter hom. Haar bene was gekruis en die boonste een het van die knie af ondertoe liggies vorentoe en agtertoe geswaai. Een elmboog het op daardie been gerus, haar ken op haar hand. In die ander hand was ’n glas witwyn. Rook het uit ’n sigaret in ’n asbakkie op die toonbank getrek. Daar was ’n lang spleet teen die kant van haar rok af. Sy het nie ’n bra aangehad nie. Dit was nie sommer enige stoeltjie nie. Handgekerf, uit ’n enkele boomstomp, honderde jare oud, Sentraal-Afrika. Ek raai Kameroen. En ek raai die honderde jare. Die vrou en die stoeltjie saam was ’n treffende kunswerk.
Sy het gesit en ek het gestaan, maar sy kon uit die hoogte op my afkyk, soos galerymense mos met kunstenaars maak.
“Hallo. Ek’s Joe. Ek het ’n afspraak met –”
“Ek weet. Jy het ’n afspraak met my.”
“Maar –”
“I know that it’s me that you’re coming to see. Ekskuus. Ek het na Billy Joel geluister net voor jy gekom het. Weet jy hoe moeg raak mens vir negende simfonieë en tweede bewegings en hoeveelste rapsodieë van die oggend tot die fokken aand? So, ja – dis ek en jy wat gaan gesels. Lloyd vlieg oor ’n halfuur Las Vegas toe om te gaan dobbel. Hy dobbel met kunswerke. Hy wil ’n Barbara Hepworth aan ’n versamelaar verkwansel. Britse kuns is mos deesdae shit-hot. Dankie, Francis Bacon! Dankie, Lucien Freud! Hy doen die meeste van sy transaksies in Europa en Japan. Nouuuu en dan Amerika.