Die groepuitstalling het my studentedae nie-amptelik afgesluit, en ’n nuwe voorkoms – dalk iets wat by ’n blouoog en ’n wond pas – sou deel wees van my bevryding.
Daar was ’n skêr in my ateljee. Ek het hom gaan haal en die slierte in die wasbak afgesny. Nie kort nie, so halfpad oor my kraag. Van die vuilbaard het ek gehou.
Hierdie poging het my nie juis beter toegerus vir ’n toekomstige loopbaan laat lyk nie, behalwe dalk as bouncer by ’n strip club.
My kar was nie stukkend nie. Nie regtig nie. Ek moes ’n vyfliterkan met water oral saamkarwei en elke tien minute stilhou om die verkoeler vol te maak, maar verder was die ou Rambler Classic-stasiewa – my erfporsie, met sy speedometer wat nog in myle meet, en net een jaar jonger as ek – betroubaar genoeg.
Die ou Rambler. Een keer amper-amper op die scrapyard beland, maar dit was lank voordat hy by my uitgekom het.
My pa het van karre gehou en Car van voor tot agter deurgelees, maar hy was nie meganies aangelê nie. Anders gestel: hy het nie ’n benul gehad van wat hy doen nie. En tog wou hy alewig self aan stukkende goed peuter. Dalk omdat hy regtig daarvan gehou het – mens hoef nie goed te wees om iets te geniet nie – maar meer waarskynlik omdat hy geld wou spaar, soos baie mense wat vroeër regtig swaargekry het.
My ma het gewoonlik met sy besparingsmaatreëls akkoord gegaan. Sy het brandarm in Vrededorp – Fietas – grootgeword, een van tien kinders. Paai-en-milkshake by De Beers of Monty’s in die middestad, een maal ’n jaar aan die einde van ’n rowwe dag se Kersinkopies met vier kinders op sleeptou, was in later jare vir haar ’n groot bederf. Maar oor die Rambler het sy ná baie jare begin mor. Sy wou gehad het my pa moes iets beters – dalk ’n Ford of ’n Chev – op skuld koop. Maar skuld was op my pa se karige Spoorweg-salaris helaas nooit ’n opsie nie – hy het gegrap dat ons dan luukshede sou mos opoffer. “Soos kos.”
So, toe die Rambler se ratkas inkonk, het my pa een oggend sy oudste hemp en broek aangetrek, sy lendelam gereedskapkis van die rak in die garage afgehaal en aan die werk gespring.
Die gereedskap was ’n bontspul wat my pa deur die jare bymekaargeskraap het. Party van die spanners was reddeloos geroes. Die skroewedraaiers was almal stomp. My pa moes kombuismesse uitsmokkel om vir hulle in te staan. Dié was nutteloos vir alles behalwe muurproppe vervang – dit kon my pa darem doen. Die moertjies en skroewe in ’n klein aparte boksie was almal voorheen gebruik, waarskynlik in toerusting wat my pa self reggemaak het.
Sy vaardighede was nie teen ’n stukkende ketel opgewasse nie, wat nog te sê ’n antieke ou tjor se ratkas. Hy het ook nooit uit sy foute geleer nie en elke nuwe projek met dieselfde ywer aangepak. Só was dit ook met die Rambler.
Niemand behalwe my pa het ’n gelukkige einde verwag nie, maar daar was tog ’n verrassende wending. Soos dit my ma se gewoonte was, het sy later ’n ooggetuieverslag gelewer, al was sy nie by nie.
My pa kon nie uitpluis wat fout is nie. Presies wat hy verwag het, is moeilik om te sê – hy het nie eers geweet hoe ’n fout sou lyk nie.
“En daar kry hy toe mos hierdie snaakse uitdrukking op sy gesig,” het my ma gesê. “So kwaad en vrolik tegelyk. En hy kyk so om hom rond, die jirre alleen weet waarna die man toe soek, maar daar vang iets mos sy oog. Ek probeer kyk waaroor grinnik hy so. Hy gaan staan voor ’n rak en toe hy omdraai, het hy ’n donnerse tweepondhamer in sy hand. En ek wil nog sê ‘En nou, Hekkie, wat nou?’ toe’s hy klaar by die kar en hy sê ‘moegskont’ en hy gee die gearbox een hou, één, lat die spaanders waai. En hy gaan sit die hamer mooi netjies terug, en hy vee sy oliehande af aan ’n kombuislap wat hy skelm uitgedra het, en hy lyk skoon gelukkig. Soos op hierdie troufoto van Linet. Nee-nee-nee, hierdie een. Mmmnnnn … lyk amper of Hekkie al een of twee ingehad het. Maar dit was nog by die kerk. Voor ons die boek teken. Met Hekkie weet mens natuurlik nooit. Hoe ook al. Ewe gelukkig vryf ou Hek toe die laaste bietjie olie op sy hand aan sy hemp af en hy sê vir my: ‘Mammie, drink ons tee?’ Jirre, ek haat dit as hy vir my ‘Mammie’ sê.”
Tweepondhamer. Nóg ’n pre-desimale oer-implement.
“Moegskont” – hy’t gebry – was my pa se enigste vloekwoord behalwe “donner” en “bliksem”, en hy’t ontken dat dit ’n vloekwoord was en dit met oorgawe as ’n skeldnaam én ’n troetelnaam gebruik tot die aand voor sy dood. Hy het daardie aand van my gepraat. “Waag is die klein moegskont?” het hy gevra toe hy sien ek is nie daar nie. Linet het my later vertel.
Waag wás die klein moegskont? Die klein moegskont was op die foon met ’n meisie wat hy probeer opchat het. Vergeefs.
My ma se storie kon nie waar gewees het nie – sy het nog minder van karre af geweet as my pa. Maar my ma het nie omgegee as sy die feite verkeerd kry nie. Solank daar ’n gehoor om die kombuistafel geskaar was, het sy vertel. Haar lewe het om stories gedraai. Halwe waarhede. My ma het geweet selfs goeie ware stories kan nog beter gemaak word.
My pa se probleme met die Rambler het daardie oggend by die kombuistafel al begin. Soos gewoonlik het ek en hy saam maar apart koffie gedrink – ons het nie veel vir mekaar te sê gehad nie. Nie een was kwaad vir die ander nie, dit was maar net so. Dié oggend het hy te voorskyn gekom met ’n oliebevlekte handleiding – nugter weet waar gekry – met ’n foto van ’n kar soos ons s’n op die voorblad. Selfde blougrys nommer, maar met die stuurwiel aan die linkerkant. Hy het sy leesbril opgesit en aan my ma verduidelik dat die boek lyk soos hy lyk omdat dit ’n workshop manual is wat mens nie op ’n rak êrens kan laat lê terwyl jy karre service en brieke bloei en daai tipe van ding nie.
Toe hy die boek by “gearbox” oopslaan en begin lees, het hy dadelik diep gefrons en denkbeeldige sweet van sy voorkop afgevee. “Sjoe, Mammie. Sjoe.”
Die “Mammie”-ding het die kak uit my ma geïrriteer. Ek weet vir ’n feit sy het nooit in haar lewe ’n sielkunde-handleiding onder oë gehad nie, en as sy van Freud geweet het, was dit maar net dat daar so iemand in die geskiedenis bestaan het, soos Martin Luther King, wat sy met Martin Luther verwar het.
Maar die feite in hierdie geval was verdoemend: “Mammie” was nie ’n onskuldige troetelnaam nie. My pa se ma is dood toe hy ’n pap baba was. Hy wou bitter graag gehad het my ma moet hom pamperlang, maar pamperlang was helaas nie deel van my ma se liefdesrepertoire nie. Met ons kinders, ja, tot my diepe verleentheid, maar beslis nie met my pa nie. Hy moes ’n yster wees, en “yster” was nie eintlik sy ding nie.
Irreconcilable differences, dus, maar hulle het desondanks voortgestrompel, selde baklei en by tye selfs heel voorspoedig voortgestoom, halsstarrig genoeg om nie ’n enkele vergunning te maak vir die ander een se onredelike behoeftes nie. Dit was albei se redding, reken ek.
“Ek’s nie jou donnerse ma nie,” het sy daardie keer gesnou, soos sy maar altyd gemaak het.
My pa het ’n vel papier byderhand gehad waarop hy elke blindelingse stappie sorgvuldig aangeteken het, sodat hy die proses later, wanneer die foute uitgestryk was, agteruit kon herhaal.
En die frons? Hy het twee goed gesien wat hom ontstig het:
“Ek sal die donnegse ding eegs moet uithaal. Ag nee, allamagtag. Ek moet ondeg die kag inkguip. Ai, Mammie.”
Hy het nooit by die uithaal uitgekom nie. So ek raai dit was daar, onder die kar, dat hy ná ’n uur of wat besef het die situasie is hopeloos. My uitgedinkte beskrywing van sy reaksie is sonder twyfel nader aan die waarheid as my ma s’n: Hy het onder die kar uitgeseil, reguit na die tweepondhamer toe geloop – sy garage met die armsalige gereedskap was onberispelik netjies uiteengesit – en daarmee op die engine afgepyl en die ding met een magtige, wilde swaai laat boet.
Dis hoe hy pakgegee het ook. Wild en wakker, sonder om een oomblik aan die gevolge te dink. Ek en my broers het jare later daaroor gepraat, en agtergekom al drie van ons se pakslae-kwota was twee: twee skrikwekkende pakke slae, wat mens amper kon laat wonder of jy hulle gaan oorleef. Wanneer dit uiteindelik uitbars, was sy toorn groot, sy gesig soos dié van die Skepper self waar Hy vuur en zwavel op Sodom en Gomorra laat neerdaal nadat hy net mooi genoeg