“Vanaand,” belowe Jan homself. “Die maan kom eers neënuur op.” Hy praat graag alleen, van ’n afstand sien jy sy lippe roer. Op dié oomblik word hy verleë toe Jaco, wat verbykom, glimlag en wegkyk.
“Waar gaan jy heen, Jaco?” vra hy om te wys dis maar niks nie.
“Af rivier toe,” sê Jaco en weet nie waarom hy die moeite doen nie. (Hy wil gaan kyk na sy bouery, sien of hy Adriana gewaar.)
“Jy moenie die Sondag gaan ontheilig nie,” Jan sê maar en sal hom verstom as Jaco gehoorsaam.
Jaco se aanmekaargegroeide wenkbroue is peinsend saamgetrek soos hy aanstap. By die rivierwal gee hy ’n staweltjie timmerasie ’n ligte skop. En bly staan en sug. Toe hoor hy die transistor rivieraf en sou nie weerstand kon gebied het nie, al wou hy.
“Adriana,” sê Jaco en bloos en kyk woedend omdat hy bloos. Sy’s weer aangetrek en lê op haar rug met die transistor langs haar.
“Ja?” sê Adriana. Sy steek ’n hand uit om die klank sagter te draai.
“Sit af die ding,” sê Jaco kortaf. Hy staan, vingers in die lyfband gehaak, gebalanseer tussen onsekerheid en slagvaardigheid. Sy doen dit en ineens word die namiddag ingewikkeld en ademloos.
“Jammer van gister,” sê Jaco byna boos en kyk weg.
“Wat?” Dit lyk of sy hom ’n moeilike pad alleen wil laat kom. Hy gaan sit regoor haar: met die hoop dat sy hom nie gaan verplig om haar te beledig nie.
“Ek sal die tokkelok nie gaan verkla nie.” Hy is ’n besluit wat hy wroegend geneem het aan die verklap.
“Praat jy van oom Chris?” Wrede klein terggees! Jaco sou vir ewig uit sy herinnering wou verban die bedrieglike, onbesproke voorkoms van hulle oom. Maar oom? Dit skyn skaars moontlik.
“Gee jy vir hom om?” Dit kos Jaco aansienlike vernedering om te vra.
“Mens gee mos vir jou familie om,” sê sy en skud die hare wat nat om haar skouers tou. Toe draai sy haar kop weg om te giggel.
En ineens is Jaco bevry van ’n swaar las. Hy sak agteroor op die kweek: “Jees, en ek het my bekommer,” sê hy. “Jees!” In sy verligting skop hy sy bene baldadig soos ’n perd wat rol.
“Jy’s mooi gebou, weet jy,” sê Adriana.
Hy kom met ’n ruk orent, sy oë helder van iéts: “Is ek?”
“Mmmmm!” sê sy kamtig sedig. “Jy weet dit self.”
Hulle sit nou so naby aan mekaar, hulle kan hulleself in mekaar se oë weerspieël sien. En Adriana weet daar’s vúúr in hom, want sy asemhaling brand.
“Is nie,” sê Jaco.
“Is!” Sy trek ’n beskuldigende kepie tussen die wenkbroue en praat verder omdat stilte gevaarliker kan wees: “Jy moenie so naar met mense wees soos gister nie.” Sy bevestig terselfdertyd haar mag oor hom.
“Ek sal nie, as jy net …” Sy is al wat hom kan bevry van die las wat hy vir homself is.
“As ek net wat?” Maar sy lippe is nou so naby aan hare dat woorde haar die antwoord skuldig bly.
Dis al skemeraand toe Jaco terugstap huis toe. Hy voel gelaaf soos ná ’n nag van diep, rustige slaap. Juigend van daadkrag terselfdertyd. Dis die onbenullighede wat hy onthou: hoe hy haar hare voor om haar nek vasgeknoop het, hoe hy haar wenkbroutjies opgedruk het om in haar oë te kyk. Jaco gaan sit by die tafel in sy slaapkamer en maak sy rekeningboek oop. Sodra hy begin met sy syfers, kom klein herinnerinkies tussenin. Jaco wil nie dink aan wat dalk die belangrikste kon gewees het nie – hoe sy, toe hy in ’n sekere rigting praat, gesê het: “Ou Jaco wil altyd alles vooruit weet.” Tog, omdat vreugde altyd sy donker sy ook het, moet hy weer een keer sy oom Chris onthou: “Laer as slangkak se skade onder seespieël!” Jaco fluister venynig en skud sy kop. En voel gek toe hy homself dit sien doen in die spieël bokant sy tafel.
Die maan, wat twee dae al kwyn en nou effens hulpeloos op die een sy lê, is al ’n goeie entjie op toe ou Mietjie by LAND VAN ONSKULD, Kobus Karba se plaas heel bo in die poort, aankom. Dit sou langer gevat het, maar ’n man met ’n muilkar het haar opgelaai tot by die uitdraaipad.
Mietjie hoor die varke van ver af skree: hy’t seker nooit kos gegee nie. Die melkkoei staan uitgesuip met haar kalf onder die adamsvyeboom voor die agterdeur. Noudat die varke haar gehoor het, skree hulle eers.
Mietjie steek kers op in haar buitekamertjie en begin haal die goed uit haar bondel. Sy maak haar ysterkatel op en pak haar paar stukkies klere in die selfvervaardigde kas van opmekaargespykerde lampoliekissies.
Sy hang die gekleurde prent van die Moeder en Kind weer aan hul spyker teen die muur. Elke oomblik verwag sy hy gaan uit die huis begin roep.
Hy sal haar in die kooi lê en afwag, sy kop op die elmboog gestut, sy gesig weer skimmel van die stoppelbaard. “Waar was jy gewees?” sal hy vra. Sy sal sê: “Ek het vir Fielies ga begrawe, toe is ek eers deur dorp toe.” Hy sal sê: “Ek sal jou laat voorkom vir diensverlaat. Ek het twee dae nie my mond aan ’n stukkie warm kos gehad nie.” En sy: “Ek sal vir jou ga kos maak, Bis Kowis.” En uitgaan om fynhout bymekaar te kry.
Maar dit bly doodstil. Net die varke wat af en toe verwytend skree. En ’n paar krieke. En die paddas op ’n afstand, wat lankal deel van ’n stilte geword het.
Mietjie maak die voorskoot om haar middel vas, trek haar sloffies aan en knoop haar ou huisdoek om haar kop. Dan loop sy binnetoe en soek eers semels vir die varke.
Maar waarom bly dit so stil? Anders kan jy hom wie weet waar hoor snork.
Met die gevoelte dat sy ’n fout begaan, loop Mietjie na sy kamer en hou die kers omhoog. Hy lê op sy rug, daar’s pikswart braaksel op sy gesig en kussing. Sy sal eers ’n skottel water en ’n lap moet gaan haal.
Toe sien Mietjie die haelgeweer. En die mond soos ’n swart verflenterde gat. En sy lig nader en die braaksel is rooi.
“Bis Kowis?” vra Mietjie.
“Gottagot!” skreeu Mietjie, want in die krisis vergeet sy die Moeder en die Kind. “Gottagot!” skree sy weer en sy begin ronddwaal. Ná ’n rukkie begin loop sy poortaf, sy hardloop: ’n moeilike, skuddende olifantdraf.
’n Lang tyd hoor sy nog die varke skree. Tot sy uit is onder die geskree en vaagweg voel hoe klippe onder haar sole padgee. Een of twee keer struikel sy, dan val haar twee borste pynlik vorentoe. Haar een knie brand en haar kouse, wat sy vergeet het om uit te trek, sak af. Die maanlig is ook so vals. En die tyd is skelm, dit glip so ongemerk weg, net haar asem brand feller.
Kort duskant die ouhuis het Mietjie se een skoensool heeltemal losgekom, dit flap los sodat sy ’n paar keer val, uiteindelik sit om die skoen uit te trek. Die pyn van haar skoenlose voet op die skerp grint is ’n rukkie erger as die gedagtes wat net-net buite haar bereik bly. Dis donker by die ouhuis, sien sy, die mense het al gaan slaap. Omdat dit môre Maandag en werkdag is, besef sy. Sy begin hamer nietemin met haar plathand op die voordeur: “Bis Attie! Bis Attie …”
Hy verskyn byna dadelik, slaappak aan, hoed op die kop: “Wat gaan hier aan?” Effe bleek by kerslig, effe streng. Die gesig behoort aan elke dag, die lyf is Mietjie onbekend.
“Eers inkom, Bis Attie, dan sal ek sê,” want sy kan nie sommer hier op die stoep nie.
“Nie by die voordeur nie” – hy dink daaraan – “kom óm kombuis toe.” Sodat Mietjie begin vrees sy gaan Bis Attie nie bereik nie, en sy praat en sê op die stoep, al wil sy liewers binne: “Bis Kowis … geweer …” Met dié druk sy deur die voordeur. En nou begin lyk dit of Bis Attie dit liewers uitgestel sou wou gehad het tot ’n ander tyd, of hy dit liewers nie vanaand al wou geweet