Anna M. Louw
Kroniek van Perdepoort
Tafelberg
Vir Audrey Blignault
en
Toekies Nieuwoudt
Het die goeie dan vir my die dood geword?
Nee, stellig nie! Maar wel die sonde,
dat dit kon blyk sonde te wees, omdat dit
deur die goeie vir my die dood bewerk,
sodat die sonde deur die gebod
uitermate sondig kon word.
ROMEINE 7
After this the Lord brought to my mind
the longing that I had to Him afore.
And I saw that nothing letted me but sin.
And so I looked generally, upon us all,
and methought: If sin had not been,
we should all have been clean and like
to our Lord, as He made us …
But Jesus, who in this Vision, informed me
of all that is needful to me, answered
by this word and said: “It behoved that there
should be sin, but all shall be well,
and all shall be well, and all manner
of thing shall be well.”
DAME JULIAN OF NORWICH
Voorwoord
Meer as dertig jaar nadat Kroniek van Perdepoort verskyn het en onmiddellik daarna met die CNA- (1975) en Hertzogprys vir prosa (1976) bekroon is, bring die herlees daarvan genotvolle herontmoetings sowel as verrassende nuwe insigte en interpretasies.
Destyds het André P. Brink die roman beskryf as ’n “kragtoer … een van die seldsame handjievol waaragtig indrukwekkende werke van ons prosa”. Die fokus op die stryd tussen die Bose en die Goeie is beklemtoon en ’n verband gelê tussen Louw en Dostojevski, Faulkner en Vestdijk. Kroniek van Perdepoort is inderdaad ’n klassieke roman. Dit fokus op die lewensbeskoulike en ’n bepaalde metafisika, en word ’n onverbiddelike verhoor waarin die mens – eintlik ’n hele beskawing – tot verantwoording geroep word met elke gebeurtenis deel van noodsaaklike getuienis*. Maar in die postkoloniale, postmoderne tydsgees van die 21ste eeu, sien die leser ook nuwe nuanses en aksente.
Die driedaagse kroniek rondom die herbegrafnis van die eens arrogante Koos (Nek) Lotriet, en die weergawe van hoe sy vyf seuns die eertydse spogplaas bestuur het, word ’n meesleurende verhaal. Die Lotriets se materiële agteruitgang en morele degenerasie blyk uit die sewe “doodsondes” van die kinders en kleinkinders. Sommige ouer lesers het die kleinkinders as losbandig beoordeel; Jaco selfs as die mees diaboliese karakter in die roman. Tog wek Louw deur die besondere perspektiefwisseling en karakterbeelding vir al haar karakters ’n diep empatie. ’n Nuwe geslag lesers sal waarskynlik anders oor die jongmense in die verhaalwêreld oordeel. Wanneer in Deel Een van die laaste van die drie dae vertel word, is die fokus op Jaco, die doener; en op Adriana, die gevoelsmens. Dié selfversekerde, gekoesterde meisie bring ’n korrektief op die verbittering en vernedering van al die ander vroue in die kroniek.
Die ruimtes in die verhaal is met betekenis gelaai. Perdepoort, Ertmanstasie, die dorp en lokasie behoort tot die Suid-Afrika van die 1970’s, maar verbeeld ook die historiese gebeure daarna. Die Lotriet-seuns se wêreld verbrokkel. Chris verwerp sy familie en roeping en vlug eerste. Die “Land van Onskuld”, waar Kobus tussen sy stookketel en kospotte Mietjie se vernedering en lyding toegelaat het, word deur selfmoord vernietig.
Volgens Kannemeyer sluit die verhaal aan by die ouer Afrikaanse verhaalkuns: die ongenaakbare plaasmilieu, die verhouding tussen landheer en arbeiders, die Joodse handelaars, bruin karakters in parallelle situasies en temas soos die vadersvloek en aktiewe bose magte. Vandag besef ’n mens dit was ook die voorloper van verhale soos Toorberg en Duiwelskloof. Wat in daardie romans opgeval het: die magiese realisme, die klem op storievertel, die vrae rondom identiteit en hoe die lot van ’n gemeenskap en land weerkaats word in ’n gesin se lotgevalle, is in Louw se verhaal reeds oortuigend aanwesig. Kroniek van Perdepoort verteenwoordig ’n hoogtepunt in Afrikaans. Dit is ’n boek wat emosie en intellek aangryp en boei.
Henriette Roos
Pretoria, 2007
Brink, A.P. 1976. Voorlopige rapport. Beskouings oor die Afrikaanse literatuur van Sewentig. Kaapstad: Human en Rousseau, p.158-160.
Kannemeyer, J.C. 1983. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur. II. Kaapstad: Academica, p.312-314.
Minnaar, L.C. 1977. “Kroniek van Perdepoort van Anna M. Louw” in: Rondom Sestig. Perspektiewe op die nuwer Afrikaanse Prosa. Saamgestel deur D.H. Steenberg. Pretoria: HAUM, p.112-130.
Van der Merwe, C.N. 1988. Sirkel en sfeer. Opstelle oor literatuur en werklikheid. Kaapstad: Perskor. p.116-121.
* Berta Smit in die oorspronklike flapteks
Die Lotriets van Perdepoort
KOOS LOTRIET (bygenaamd Koos Nek)
DORAsy vrou
Hulle kinders en kleinkinders
JAN Pampoen
LETTAsy vrou
JACOhul seun
ATTIE Hardehand
MIEMIEsy vrou
ADRIANAhul dogter
KOLIEhul seun
KOBUS Karba
ISOBELsy vrou van wie hy geskei is
DOREENKobus se dogter
YVONNEKobus se dogter
KLAAS Kamer
ANNIEsy vrou
CHRISPredikant
Die Bruinmense van Ertmanstasie
OOMPIE Vaalwater
TA’JEHANNAsy vrou
MIETJIEKobus se bediende
FIELIEShaar oorlede seun
GRIETsy weduwee
OUMA OUMEIDGriet se ma
MEGIELFielies se seun
RISLYNTJIEsy dogter
OORTJIESsy jongste seun
OOMPIE Danster
ARRIESsy seun
JANNETJIEArries se vrou
Deel Een
Die Lykskouing
Sondag 9 Maart
1
“Vertel my iets oor hom,” het die junior prokureursvrou fraaitjies by Mevrou gepleit, “hy’s mos glo een van die distrik se legendes?”
Dit was enkele minute voor die val van die kis: die draers het al reggestaan om die handvatsels te neem en die kis met die voetpad langs teen die steilte uit na die grot te dra. Ná die afloop van die kort rede het Mevrou bevel van haar man gekry om verder in die motor te gaan wag. Sy’t haar vierde verwag, met die hoop op ’n dogter dié keer. (Dit wás toe ’n dogter!) En die junior prokureursvrou het ná ’n oomblik van aarseling by Mevrou gaan inklim. Om geselskap te hou. Om uit die wind te kom. Dit kon ook lei tot kennismaking met die regte soort mense op die dorp, want ná ses maande op die platteland het die verveling begin druk.
Mevrou het die motorvenster ’n aksie afgedraai – die hitte, ten spyte van die wind! – sy het haar handskoene uitgetrek en bymekaargevat, sodat die junior