Toe sy op die stoep kom, hoor sy hom huil. Vaak en klaerig en bang.
“Waar is jy?” skree die vrou, buite haarself van angs en ongeloof.
“Mammaaaa,” huil die kind ongeduldig, “hier is ek!”
Hy staan in die oop voordeur met sy vuisies voor sy oë teen die skerp lig. Sy kort slaapbroekie is deurnat.
“Waar was jy?”
Die kind huil vakerig. “Ek sóék vir Mamma!”
Sy tel hom op en druk hom teen haar vas. Die nat broekie is koud teen haar vel, sy asempie ruik na slaap. Die vrou sluit die voordeur, sit die ligte een na die ander af. Die kind hang swaar oor haar skouer. Hy is al amper weer aan die slaap. In die kinderkamer maak sy die vensters toe, ruk die gordyne reg. Die ander kind lê nog soos sy hom gelos het.
Sy klim in haar bed, die slaperige kind nog steeds in haar arms, sit die bedlampie af en voel hoe haar liggaam onbeheers ruk. Sy lê lank so, dink aan absoluut niks. Die kind het aan die slaap geraak, sy beentjies teen sy lyf opgetrek sodat sy knieë skerp in haar maag steek.
Later, baie later in die nag, trek sy die kind se nat slaapbroekie uit en gooi dit op die vloer langs die bed. Dan soek sy huiwerig met haar hande oor die magie en die boudjies om te voel of sy klein penissie en die beweeglike, ronde balletjies nog alles daar bymekaar is.
Abantu oNgoye
1 Indaba – Abantu oNgoye
Die storie, volgens oorlewering, is dat Verwoerd saam met die amptelike legate en gesante van sy Departement van Bantoe-onderwys eendag, lank, lank gelede oor die land gevlieg het. En toe hulle oor Zoeloeland vlieg, het die groot staatshoof afgekyk op die heuwels en gesê: “Kyk, daar groei fôkol. Bou dáár ’n swart universiteit.”
Dié storie is natuurlik nie waar nie.
(Dit is ook nie vir kinders se ore bedoel nie.)
2 “Indaba – Abantu oNgoye”: ’n mooi storie vir soet kinders
Die ugogo kloek die kinders nader.
Sy het einde ten laaste klaar geëet, die laaste stukkies frummelpap met rukkerige lippe en met suiggeluide in haar hol mond ingewerk. Die kos wat die los onderlip nie kon raakvat nie, en wat op haar ken bly lê het, is met die vingers in die mond gedruk. Toe het sy lank en met slukkerige asemstote uit die kalbas gedrink wat een van die vroue voor haar mond gehou het.
Die kinders sit al lankal uiloog vir haar en kyk. Hulle mae is dik van die pap en die boontjies wat hulle uit die plat houtbak geëet het, en die suur van die koel dikmelk lê nog in die mond om te proe.
Hulle wag vir die ugogo om klaar te eet, vir die son om heeltemal weg te sak, vir die hut om heeltemal donker te word, vir die vlamme van die vuur om rokerig en grys te word.
Hulle wag vir die Ding wat vir kinders horings gee as hulle na stories in die dag luister, om heeltemal weg te gaan saam met die lig.
Met die vingerpunte druk hulle voel-voel tussen die kroeserige hare op hul koppe om seker te maak dat daar nie dalk knoppiesrige horinkies uitkom nie.
Hulle wag vir die nag.
Hulle wag vir hulle storie.
Die ugogo is nou nog net besig om met ’n bietjie wit vuur-as wat een van die kinders vir haar gebring het, haar tandvleise in te smeer. Haar vinger vryf en vryf tussen die beweeglike lippe en die paar losserige tande in.
“Kwesukasukela,” sê die ugogo. Uiteindelik.
“Cosu, cosu!” antwoord die kinders in een stem.
Hulle swart oë blink in die vuurlig en hulle skuif hulle boude reg op die grasmat wat op die vloer van die hut oopgesprei lê. Die amantombazane vou hulle bene skuins onder die onderlyf in, sit met die een hand teen die grond gestut. Die abafana het wydsbeen teruggesak op hulle hurke, die stertrieme netjies teruggevou om die geslag toe te maak.
Hulle kyk op na die ugogo.
“Indaba,” sê die ugogo. “Indaba – Abantu oNgoye.”
“Soyipheka ngogozwana,” sê die kinders met hulle hoë stemme in die eeu-oue ritueel van stories vertel.
Die ugogo sit doodstil. Sy het vergeet van die kinders en kyk blinderig teen die swart latwerk van die hut vas. Haar oë is rokerig soos die vuur.
Die kinders wag. Ongeduldig, maar sonder om ’n woord te sê. Hulle weet dat haar siel eers moet saampraat met die mense en die dinge van die storie voordat sy kan begin.
“Kwesukela. Kwakukhona ...” sê die ugogo.
“Daar was eendag ’n land met die naam oNgoye. Dit was ’n mooi land met baie bome en riviere met diep kuile en wilde voëls en bokke. In die vrugtebome het die inhlekabafazi met hulle horingbekke gesit en lag terwyl hulle aan die ryp vrugte pik. Die wildsbokke het sku onder die bome gestaan sodat die skaduwee van die takke ook die strepe en kolle op hulle velle was. Daar was luiperds wat in die klipskeure tussen die groot granietrotse gebly het, en daar was krokodille wat soos droë blare in die rivier gedryf het. Die heuwels van hierdie land, oNgoyeheuwels, het soos ’n opgekrulde slang gelê met sy stertpunt in die groot, blou see.
“Op ’n helder dag, as daar baie son was, was die heuwels bont gespikkel met die kleure van baie bome en die sonvlekke wat op die bulte lê. Op die dae wat die son weggekruip het en die mis toegetrek het oor die land, het die heuwels in die dynserigheid verdwyn. Dan het die mis so dig in die klowe gelê dat niemand jou weer sal terugkry as jy eers daar weggeraak het nie,” sê die ugogo.
Die kinders knik instemmend met die koppe.
“Die mense wat in die oNgoyeheuwels gebly het, was gelukkig. Die vroue het baie bier gemaak, en in die landerye teen die skuinste van die heuwels het hulle geskoffel en geplant en vet patats en boontjies en madumbes uit die grond gehaal. Hulle het ook maroelas en koejawels van die bome gepluk. In die aande het almal lekker geëet en tot laat om die vure gedans. Die mans het in die dag gekyk hoe die vroue werk, en hulle het hulle assegaaie geslyp en die samango-ape en tierkatte wat in die klowe was, gejag. Hulle het die lang, wollerige sterte en velle van die apies en die tierkatte aan hulle imitsha vasgewerk, en dit het hulle bene sterker gemaak en hulle beter laat dans en dapperder laat veg as ooit tevore.
“Dit het baie goed gegaan met die mense. Die hoofman het vier vroue gehad wat mooi soos vet geblink het as hulle voor die hutte in die son sit. Die hoofman se seuns het baie om hom gestaan, en in die aande het die bontbeeste met hulle wye horings in die kraal ingekom en gebulk. Die hele stat het geruik na vars beesmis, so baie beeste was daar,” sê die ugogo.
Die kinders sit reg. Reg vir die leeu of die skelm kraai of die trapsuutjies wat die dood in hierdie land moet bring.
“En eendag vlieg daar ’n groot voël oor die heuwels. Dit was ’n oop dag en dit het gelyk asof die voël in die son gaan vasvlieg. Die mans van die stat het almal opgestaan uit die koelte, en die vroue op die lande het almal opgehou met werk om op te kyk na die son en na die wonderlike voël. ’n Umfana wat naby sy ma se skoffelplek onder ’n boom gespeel het, het aan die huil gegaan en na haar toe gehardloop. Hy het aan haar vasgeklou en deur haar bene opgekyk na die ding in die lug. Die voël het diep gegrom en gevlieg sonder om sy vlerke te klap.
“ ‘Hawu, watter voël is dit daardie?” het die mense geroep. Hulle het nog nooit so ’n voël gesien nie.
“Dit was ’n towervoël,” sê die ugogo, “want diep in die voël se maag was daar mense gewees.”
Die kinders se oë rek groot.
Die ugogo bly ’n rukkie stil voordat sy verder praat.
“Die mense in die voël se maag het afgekyk en die land onder hulle gesien. Hulle het die landerye en die ronde hutte en die vet beeste gesien wat soos bosluise op die land se rug was.
“