“Wie is dood?” vra hy fluisterend. “Wat makeer, Maraledi?” en hy vat haar saggies om die skouers.
“Lesuhana,” sê sy – ook fluisterend – asof die veld haar kon afluister, “raak my nie aan nie, en noem my Ki-Gosji, soos Magoeba julle gebied het. Jy het gehoor. Ek is nie langer Maraledi nie.”
Met ’n luide gelag swaai die held sy asgaai omhoog, en aan haar arm trek hy haar die poort uit.
“Loop saam met my deur die laagte. Daar is ’n woord wat ek aan jou wil sê.”
En so is hulle voort, langs mekaar, op die voetpad, in diep gesprek, totdat die skadu van die groot bome aan die hang van die berg hulle bedek het.
Dit was net voor sononder die aand dat die tyding die hoofstat bereik dat Mogali-di-Tao al twee leeus gedood het. Die wyfie – swaar gekwes – het hom gestorm, en haar het hy met sy groot asgaai die genadesteek gegee. Die mannetjie het hy uit die vuis doodgeskiet.
Dit was in die koelte van die aand dat die groot stoet singend en juigend die bergpad afkom. Op lang pale word die twee leeus deur agt man elk gedra. Voor, in ’n groot halfsirkel, kom die vroue dansende en singende. Hulle roep die lof uit van Mogali-di-Tao.
Magoeba het reeds ’n fees berei. Dié nag sou daar gedans word ter ere van sy dappere kampvegter en tegelyk sou die magadi – die bruidskat – simbolies aan Maraledi se moeder oorhandig word.
Alles gereed. Op die dansplek is al die jong volk in digte dromme vergader. Agter die skerms styg die rook omhoog waar vleis gebraai word. Die bierpotte staan klaar onder bewaking van die ou vroue. Almal wag net vir die teken wat die kaptein moet gee. Op sy karos sit Magoeba, langs hom is die plekke gereed vir Mogali-di-Tao en die toekomstige bruid van die kaptein – al twee ledig.
“Waar is hy dan?” bulder Magoeba uiteindelik ongeduldig. “Soek julle hom,” gebied hy aan sy bediendes. “En jy,” gebied hy sy boodskapper, “gaan haal die Mosadi-di-Gosji; kom nie sonder haar nie; en dadelik!”
Skaars tien asemhalings later nader ’n gedurige geweeklaag en geween deur die duister die dansplek – ’n geluid wat dadelik die hele gedrang tot ’n doodse stilte laat bedaar.
“Ma-wé, Ma-wé,” roep een stem skel en aanhoudend. “My hart is stukkend! My lewe gedaan! Maak klaar die graf vir my! Ma-wé! Ma-wé!” En sukkelend, struikelend, nader ’n ou gestalte die kaptein, wat met starende verbasing, woordeloos, die onverwagte inval sit en aankyk. Vlak voor hom stort die ou vrou ter aarde, terwyl haar skelle geskreeu gedurig voortgaan.
Dit het Magoeba nie lank geneem om haar met bedreiging van sy vegbyl tot stilte en besonnenheid te bedwing nie. En toe, soos die gesuis van wind deur dorre blare, gaan ’n gerug deur die versamelde menigte.
“Maraledi is weg! Maraledi het haar ou moeder en kaptein verlaat; sy het gevlug; sy is die berge in; en (ongelooflike woord!) saam met haar is die kampvegter van Magoeba, die jong Mogali-di-Tao!”
Weer val ’n doodse stilte oor die gedrang. Die enorme gestalte van Magoeba is orent, sy vegbyl in die hand. Met bulderende stem roep hy uit:
“Huis toe, julle honde! Laat ek geen stem weer hoor nie. Daar sal g’n bruilof wees nie!”
1 Al die krale en versierings van ’n vrou.
2 Die bobbejaan is die fetisj van die stam.
3 Bruidskat.
4 Jong man.
5 Die teken van rou by ’n sterfgeval.
M’Vubu (Die seekoei)
M’VUBU (DIE SEEKOEI)
Die klein dorpie Dageraad is binne die soom van die Groot Woestyn geleë. Dit is meer as driehonderd myl van wat die naaste beskaafde geweste mag genoem word.
Dageraad bestaan uit ongeveer dertig huise wat dieselfde getal families ’n pied-à-terre verskaf.
Oos, teen ’n sandbult, lê die rondawels van die polisie en die woning en kantoor van die vrederegter – ’n amp wat skrywer self destyds beklee het. Die blanke bewoners van Dageraad was almal afstammelinge van ou woestynjagters wat in latere tye ’n voordeliger beroep gevind het in die veeboerdery, hier op die grense van die Dorsland. Rondom Dageraad was tal van plase deur ons meer bemiddelde boere bewoon; maar – binne of buite die “dorp” – almal was veeboere.
Die veld was vir hierdie doel uitmuntend. Wyd uitmekaar verspreide kameeldorings en ander groot woestynbome het die uitsig in enige rigting tot ’n paar honderd tree beperk. In reënjare was die sogenaamde “soom van die woestyn” ongeëwenaard wat natuurskoon betref, en jy sou ver moes soek om beter weiveld te vind. Sulke buffelsgras, en al die ander soet soorte, het ek nooit elders in ons noorde aangetref nie.
Al wat makeer het om Dageraad in ’n “voortdurende” paradys te verander, was water. Water! – dit was vir ons die vernaamste element in die natuurlike omgewing; water was die gedurige onderwerp van ons gesprekke; oorsaak van ons grootste vrees en ellende; voorwerp van ons meeste gebede en hoop.
Weswaarts van Dageraad was ’n reeks statjies wat bewoon is deur ’n ras bestaande uit gemengde Bakwena- en Bakalihari-bloed. Die streek was vroeër deur Sjangaans bewoon, sodat die meeste plaasname Zoeloe was. Die teenswoordige bewoners was afstammelinge van die vroeëre jagtersvolk wat die blanke woestynjagters altyd vergesel het. Ook hulle was nou veeboere. Maar hulle was nog beroemd as veldkenners en spoorsnyers. Hul weerga in hierdie opsig was in Suid-Afrika nie te vinde nie.
Die polisie van Dageraad het bestaan uit een blanke sersant – ’n Engelsman, ene Clarke – en twee blanke manskappe. Dan was daar vyf swart konstabels met ou September aan die hoof, wat ook gedien het as tolk in die hof van die vrederegter.
Ou September – of “Stemmer”, soos hy algemeen genoem is, was ’n egte Bakalihari, in die woestyn gebore en grootgeword. So lank was hy in die diens van die ou jagters dat hy reeds in sy jeug oorlams geword het, en nieteenstaande sy ouderdom – want sy oë was reeds dof, en sy gesig so vol rimpels soos ’n skilpaddop – was hy die baasspoorsnyer in ons klein gebied. Al ons speurwerk is derhalwe aan hom toevertrou – en daar was taamlik baie aanvraag vir sy dienste in hierdie rigting. Veediefstalle, ontvlugting van skelms uit die suide die woestyn in; manslag en aanranding onder die swart mense het dikwels voorgekom, en in die meeste gevalle moes ons van ou Stemmer se merkwaardige vernuf en kennis gebruik maak.
Ons enigste water is uit putte verkry. Elke blanke woning en elke stat had sy eie put – skuins ingegrawe sodat die water in potte geskep en uitgedra kon word. Elke put was beskerm deur ’n digte laning van haakdoringtakke, en langsaan was die drinkkraal, ook met haakdoringtakke toegeslaan. In die drinkkraal was die waterbakke, uit maroelastamme gemaak, waar die vee – in klompies van vier of vyf – ingelaat is om te drink. Die water was dikwels so skaars dat die vee slegs twee keer in die week kon drink; dan was die suipery altyd ’n verskriklike arbeid. Swart en blank moes mekaar te hulp kom. By elke hek staan ’n kommando wagters met kieries, sambokke en skildvelle gewapen, wat dikwels die uiterste geweld moes gebruik om die uitgedorste diere af te keer en teë te hou. Soms het dit gebeur dat ’n klomp beeste die hekpale platloop en die wagters verdryf, en dan was daar ’n afgryslike skouspel. In ’n paar sekondes was die put volgestorm; die agterste druk die voorstes in, tot ’n stuk of dertig dooie liggame weke lank alle toegang tot die water in die besondere put verhinder.
’n Vreeslike ding was somtyds die waterkwessie