Oor alles, tot dusver, het ’n doodse stilte geheers – die woestynstilte van die vroeë môre; en niks op aarde kan meer geluidloos wees as dit nie.
Skielik verminder ons lawaai weer. Ons hoor ’n ander geluid – ’n geluid wat, een maal gehoor, vir ewig in die herinnering lewe; dit had iets van die gedreun van die see, veraf op ’n rotsbeskanste kus; maar oneindig, onuitspreeklik treurig. Dit was ’n weeklaag so verskriklik dat dit ’n siddering in siel en liggaam wek. Dit was asof al die ellende, al die lyding van al die lewe op aarde skielik ’n stem gevind het.
Dit was die gekreun van uitgedorste diere wat reeds die doodsfoltering smaak.
Die opverdeling het dadelik begin met ’n gekreun en ’n gebulder wat ’n tyd lank alle ander geluide versmoor het. Dageraad was in ’n stikkende stofwolk gehul waarin mense en diere af en toe as jaende spooksels sigbaar word. ’n Klompie van ons, die bevelvoerders, het vroegtydig uit die stof en lawaai gevlug om stelling te neem op die hoogte voor my woning, van waar ons die hele toneel in oënskou had en bevele kon uitstuur. Daar was Clarke en al sy polisie, ou Stemmer, ’n paar van die voormanne uit die dorp en ek, die vrederegter.
Omtrent twaalfuur sluit Solly Cohen by ons aan. Uit die wolk het hy skielik opgeduik, so van die stof dat hy nouliks herkenbaar was.
“Die weerwolf,” sê Clarke, “hy het klaar die vee deurgekyk met ’n ‘eye to biesness!’”
En dit was so! “Aai! aai!” roep hy toe hy by ons kom, met die gewone Joodse handgebare, “wonderlike vee! Almal damaras en almal stompoor gemerk. Ek dink die baas sal gou verkoop en miskien goedkoop ook!”
“Stompoor” is natuurlik die een verbode oormerk onder ons veeboere. Daar is ongeveer twaalf gewone en erkende merke: “halfmaan”, “swawelstert”, “winkelhaak”, “jukskeikerf”, ens. “Stompoor” is die erkende merk van die dief en skelm, want dit is die enigste manier om alle ander merke uit te wis. Van dié oomblik af het geeneen van ons die minste twyfel gehad dat dit gesteelde vee was nie. Ons wis ook dat daar nie die minste kans was dat die diefstal ooit ontdek sou word nie. In dié dae was die breedte van die Kalahari ’n veilige spergebied vir die veedief wat daarin slaag om met sy buit deur te kom.
Dit was ongeveer twaalfuur toe die sogenaamde eienaars hul verskyning voor die polisiekantoor maak. Daar was twee wit mans op stokflou perde en ’n stuk of ses Masarwas te voet. Die twee blankes het ’n skouspel gebied wat moeilik was om gade te slaan sonder om te lag. Een was lank en vreeslik skraal; die ander kort en vet. Al twee was vuil, so vreeslik vuil dat dit moeilik was om hulle huidskleur van dié van die Masarwas te onderskei. Hulle was in flenters gekleed en ’n mens kon dadelik sien dat hulle die uiterste lyding deurstaan het. Hulle was uitlanders. Die laaste was van Noorweegse afkoms, maar in Australië opgegroei. Pat was natuurlik ’n Ier.
En so het O’Brien en Husting hulle verskyning op Dageraad gemaak, waar die noodlot bepaal het dat hulle ’n rol moes speel in die twee geheimsinnigste gebeurtenisse waarmee ek ooit in my lewe in aanraking gekom het.
Ná ons hulle water gegee het om te drink en om die ergste vuil van hul gesigte te verwyder, het hulle dadelik en ongevraagd hulle storie vertel. Dit was natuurlik ’n opgemaakte storie, in die vertelling waarvan hulle goed geoefend was. Hulle was naamlik handelaars. Twee jaar gelede het ’n groot droogte die vee op die Portugese grens so goedkoop gemaak dat hulle besluit het om ’n groot spekulasie te waag. Hulle het al hul goed en geld in vee omgesit en besluit om die trop deur die woestyn na die grens te vervoer. Die vyfhonderd wat by ons aangekom het, was al wat oorgebly het uit twee maal die getal waarmee hulle begin het.
Hoe dit ook al sy, by ons het nooit enige formele klagte aangekom nie. Ons het baie gerugte van die kant van die woestyn gehoor, maar meer as gerugte nooit.
Dit was net voor sononder op die dag van hul aankoms dat die laaste van hul vee water gekry het by putte meer as vyf myl van Dageraad af.
Hul stompoor-damarabeeste was so gehard dat hulle ná hul aankoms te Dageraad niks meer verloor het nie.
Solly Cohen het die twee vreemdelinge dadelik in beslag geneem. Hy het een van sy rondawels aan hulle afgestaan, en op ’n plaas van hom na aan die dorpie het hy hulle (teen vergoeding!) weiveld en water vir hul vee verskaf.
Dit was nie lank nie, of Solly vertel ons dat hy sy plaas Sandsloot aan O’Brien en Husting verkoop het vir driehonderd-en-vyftig uitgesoekte beeste en ’n bewys van £200. Dit was ongeveer tien maal die waarde van die grond, maar die vreemdelinge was blykbaar angstig en haastig om te verkoop. Buiten die beeste het hulle niks besit nie. Solly kon ons spoedig vertel dat die twee geen pennie geld tussen hulle het nie. Vir alles wat hulle van Solly kry, moes hulle met beeste betaal, en dit het nie lank geduur voor Solly byna al die vee besit het nie. En toe begin sy gasvryheid verflou.
Intussen het die twee ’n hartbeeshuisie op die plaas laat bou en ná ’n paar maande het hulle soontoe getrek met wat nog van hul trop oorgebly het.
Die lewe was destyds goedkoop; wild was volop; al twee was goeie skuts en kon, soos die meeste van ons, grotendeels uit die veld lewe.
Hulle plaas was ongeveer tien myl van die dorp geleë en ná hulle vertrek het ons hulle selde of nooit in Dageraad gesien. Met ons ou inwoners het hulle nooit werklik intiem geword nie. Van die begin het ons hulle met agterdog en weersin aanskou. Hulle het spoedig die bynaam gekry van “die stompore” en Clarke en sy polisie het hulle – nie te voorbariglik nie, maar tog geduriglik – dopgehou. Maar hulle gedrag was onbesproke . . . behalwe ’n sprie nou en dan as Cohen hulle van ’n paar bottels perskebrandewyn voorsien . . . teen ’n vers vir ses bottels!
’n Ander feit wat by ons ’n ongunstige indruk gemaak het, was dat hulle nooit ongewapend gery het nie. Agter die rug was altyd die geweer geslinger – selfs op Sondae as hulle dorp toe kom. En elk had nog ’n rewolwer aan die regterkant. Die kort O’Brien behalwe sy twee vuurwapens, ’n ou geroeste Engelse kavallerieswaard, die skyf waarvan met ’n stuk rou riem aan die lyfband geknoop was. Die handvatsel was af, en in plaas daarvan was ’n vlakvark se slagtand, pragtig bewerk en met koperdraad aan die lem van die sabel vasgedraai. Dit was klaarblyklik Masarwa-werk.
In gewone drag sou die Ier snaaks genoeg gelyk het. Sy ongewone wapenrusting het hom ’n ware hanswors gemaak.
Al twee het ’n indruk van iets “verkeerds” geskep. Lombroso sou hulle dadelik, op die getuienis van hulle gesigte alleen, as misdadigers gerangskik het! Tog het hulle ons maande lank nooit die minste rede gegee om hulle van enige misdadige planne te verdink nie.
En toe gebeur daar iets wat Dageraad eenvoudig verbyster het en wat die vreemdelinge vir ’n tyd onder verdenking geplaas het sonder, egter, dat een van ons sy vinger op enige vaste feit kon plaas.
Dit het so gebeur: Een oggend vroeg sien ons Solly Cohen op sy ou muil met die voetpaadjie na die polisiestasie aangery kom. Ons het almal baie van Solly gehou. ’n Geldwolf was hy ongetwyfeld, maar hy was tegelyk goedhartig, vrolik en altyd opgeruimd en vol grappe. ’n Besoek van Solly was vir ons altyd ’n ware genot in ons onafgebroke eensaamheid en eentonigheid.
Hierdie oggend het hy net lank genoeg afgeklim om ’n koppie koffie te drink en ’n paar grappies te verkoop. Hy was op weg na ’n afgeleë stat om skuld in te vorder. Hy sou waarskynlik beeste moes neem, het hy ons vertel, want die swart mense was almal aan ’t geld soek om opgaaf te betaal. Hy sou nie voor laat die aand in Dageraad terug wees nie.
“Het O’Brien en Husting al jou bewys vir die £200 betaal?” vra ek hom skielik.
Dadelik sak sy kop en al sy vrolikheid verdwyn. “Hoe sal hulle betaal?” vra hy op mismoedige toon. “Hulle het geen pennie kontant nie en die vee is so te sê gedaan. Ek het hulle verskeie maal gevra in die laaste tyd, en hulle maak ekskusies. Daar gaan moeilikheid kom, vrederegter.”
En