Dit was bekend dat as daar bier gemaak word – by welke skerm ook al – Boelala-tata altyd die uitdeler was en die kaptein alleen kon ’n groter teug sluk dan hy.
Die eerste om te arriveer, die laaste om te gaan – dit was Ra-Boelala-tata by die bier!
Net een ding kon hy meer doen dan bier drink – praat. Niemand kon die kaptein so laat lag as Boelala-tata nie, niemand kon hom so die vrees op die lyf jaag nie. As Boelala-tata in die kgotla oor towery begin uitwy, kon ’n mens die vet op die lyf van Magoeba sien rittel en dril. En die eerste woord van die kaptein was altyd: “Gee pad, julle, laat Boelala-tata hier by my op die karos kom sit.”
En as hy stories vertel – dié dag kan jy die gelag van Magoeba deur die klowe hoor weergalm, en die vet skud aan hom soos ’n rietlaag in ’n warrelpoel.
Maar daar het ’n dag gekom! Stadigaan het Boelala-tata die kaptein begin verveel. In al sy gepraat was geen werklike hulp nie. Stadigaan het die geskenke minder en minder geword, en toe, vir die eerste keer, het die vroue by die skepplek verklaar: “Boelala-tata word maer. Sy vel blink nie meer nie; ook is sy woorde op ’n end.” Daar was ’n skyn van vrees in sy oë as hy die kgotla binnekom. Die plek op die karos word aan ’n ander toegewys.
Hierin kon Boelala-tata nooit berus nie. Niks minder nie as armoede en hongersnood bedreig hom van alle kante. Dat hy nou, op sy oudag, moes swoeg en worstel om te lewe, was ’n spookgedagte wat gedurig deur sy hart skrikwekkend dwaal. Hy het begin dink en dink en planne maak. Nie verniet het sy moeder hom die naam Boelala-tata – die Prater – gegee nie. Nie verniet was sy bynaam onder die volk Pookosje – die Jakkals – nie.
Almal het gelag oor sy verleentheid; en die ander lede van die kaptein se kgotla was meer as tevrede, want hulle was lankal kwaad en vol opgekropte wrewel oor die guns wat Magoeba hom betoon.
“Die Jakkals lag nie meer nie!” het die ou volk met ’n glimlag aan mekaar vertel. Boelala-tata het as ’n siek man na die kgotla gekom. Ver in ’n afgeleë hoekie van die skerm het hy sy plek ingeneem en geen woord het oor sy lippe gekom nie, dan as hy moes antwoord op ’n vraag van die kaptein – en dit was selde.
Dit was die begin van die reëntyd toe die berge elke nag met dik mis bedek en die wolke eers laat in die dag opgeklaar was, toe die stad van Magoeba so ontstel is. Vir twee agtereenvolgende nagte het hulle die gebrul van leeus in die waterkloof gehoor; naby, dreigend, onheilspellend! Leeus het selde of nooit oor die berge gekom. Nooit tevore gedurende Magoeba se bewind het so iets gebeur nie; maar die ou volk het vertel dat dit in sy vader se tyd twee maal gebeur het; en daar was ’n vertelling onder die volk dat wanneer dit gebeur het, die ongediertes nooit vertrek het voor hulle ontsettende skade aangerig en op die uiteinde mense onder die vernaamstes in die stad gedood het nie. Volgens hierdie geloof was die gevaar teen die kaptein self gerig. In die kgotla het die ou raadsmanne dadelik op hierdie gevaar gesinspeel.
“Gosji, jy moet jou veekrale goed laat toemaak en jou skerm sterker maak.”
Met ’n siddering van angs het Magoeba hierdie betekenislose raad aangehoor.
“Wat gee julle my raad wat ek self weet?” roep hy vererg uit. “Vertel my waar hulle vandaan kom; waarom hulle kom; hoe ons hulle moet wegkry – dit is die raad wat ek van julle wil hê, anders kan ek net so wel die ou vroue van die skepplek inroep.”
“Ma-wé! hoe sal ons dié dinge weet, Gosji? Ons is ook maar mense net soos jy.”
Daar was net een in die kgotla wat geen woord gepraat het nie – geen raad gewaag het nie. Boelala-tata, met sy hand voor sy oë, het in sy hoekie alles stilswyend aangehoor. Die kaptein het egter opgemerk dat hy nou en dan glimlag; net soos iemand wat baie weet maar nie wil vertel nie. En Magoeba was skaam om hom nou te raadpleeg ná die wyse waarop hy hom in die laaste tyd behandel het. Maar hy het hom in die oog gehou en stadigaan het die geloof by hom ontstaan en gedurig gekwel dat Boelala-tata iets weet wat hy nie vrywillig wou vertel nie.
Aan sy ander raadsmanne het hy in die geheim gesê: “As die ou jakkals wil praat, kon hy ons vertel.”
Maar daarvan wou die jaloerse volk nie hoor nie.
“Wat sal hy meer weet van leeus as ons, Gosji? Is hy dan ’n leeujagter gewees?”
Maar Magoeba was nie tevrede nie en gedurig het hy sy oog loerend op Boelala-tata gehou.
En toe gaan daar ’n gerug deur die stat wat soos ’n koue windjie uit die berge almal laat ril. Van tong tot oor word gefluister die woord: “towery” en daarna was daar stilte en verslaenheid.
Dit was nie gewone leeus nie. Aan hul hele gedrag kon mens sien dat dit gestuurde leeus was; en ’n towenaar wat die mag besit om roofdiere te stuur – wel, so een was onder die eerste rang van die donker amp.
Nag vir nag het die leeus nader gekom; nag vir nag het hulle ’n kraal binnegedring of die vee laat uitspring, en elke nag is ’n vet dier verslind. En met angsvolle aangesigte het die ou raadsmanne opgemerk dat hul nagtelike weg na een middelpunt mik: die skerm van die kaptein Magoeba. Sy eie begrip, deur vrees en angs gespits, het die feit ook gou opgemerk; en tot sy nagtelike rus het dit niks bygedra nie.
En van Boelala-tata kom g’n woord nie!
Nou om die saak duidelik te maak, moet erken word dat dit ’n groot en diepgewortelde oorsaak was wat oorspronklik die onenigheid tussen Magoeba en sy ou gunsteling Boelala-tata teweeggebring het. Soos so dikwels die geval is in menslike aangeleenthede, was dit ’n vrou; in hierdie geval ’n baie mooi jonge; die sterkste, die mooiste, en vir baie redes die aantreklikste jong meisie in die stat. Sy was bekend as Maraledi. Sy was die enigste kind van ’n ou vrou, Mafakena, wie se skerm nie ver van die kaptein se hutte af was nie.
Maraledi was ’n wonderlike vroumens. Dit was asof die natuur al sy gawes op haar wou uitstort. Sy was nie net mooi nie, sy was die beste danser in die hoofstat; sy kon beter pik en langer aanhou skoffel as enige vroumens; haar bier was beroemd; haar karosse en kraalwerk is deur die ander vrouens nageaap. Alleen – sonder hulp van enige mansmens – het sy haarself en haar ou moeder onderhou, en hulle skerm was altyd met die beste gevul. Hul klompie vee het sy alleen opgepas en versorg. Die tuine moes sy alleen pik en saai en oes, want haar ou moeder, Mafakena, was bykans te oud om enigiets behalwe die ligte werk te doen.
So het Maraledi onder die meisies uitgeblink dat die oë van ’n menigte jong mans op haar gerig was en geskenke het elke dag uit alle oorde by die skerm van ou Mafakena ingestroom.
Maar haar bewonderaars was nie tot die kringe van die jong mans alleen beperk nie. Die hele stat wis lankal dat ou Boelala-tata planne koester aangaande die skone Maraledi. Byna daagliks het hy die skerm van die ou Mafakena besoek met een of ander klein geskenkie, en terwyl hy met die ou vrou sit en gesels, bly sy skelm jakkalsogies altyd op die meisie. Van ver af het hy te kenne gegee dat hy haar vir sy derde gade begeer. Die hele saak was net na sy hart. Hy kon dertig beeste vir haar uithaal. As haar moeder sy enigste erfgenaam word, word hulle dadelik weer sy eiendom, sodra die meisie na sy skerm verhuis, tesame natuurlik, met haar ou moeder. Boelala-tata was so suinig soos ’n wildehond. Daarom het hierdie huwelik hom so uiters aantreklik voorgekom.
En alles het goed gegaan. As eerste gunsteling van die kaptein was hy so magtig in die stat dat al die jong volk in sy vrees gestaan het. Hy was net klaar om met die bou van die bruid se stroois te begin toe daar, uit die bloue hemel van die tevredenheid, die skaduwee van ’n swart wolk oor die saak val. Dit was asof alles meteens om hom in duie stort: Nie alleen was Maraledi skielik buite sy bereik nie, maar die guns van die kaptein het ook onverwags in teësin en, ja, vyandige nydigheid verander.
En dit het só gekom: Dit was die groot dans van die jong vroue met die oes van die koring.
Onder die koel skaduwee van ’n groot maroela het Magoeba sy gewone sitplek ingeneem. Om hom was ’n klompie van sy ou raadsmanne vergaar – ook Boelala-tata. Aan die ander kant van die boom was sy tien vrouens in beheer van die reuse-bierpotte en bakke vet beesvleis. Magoeba vier fees.
Voor hom op die harde gepoleerde baan was die jong vroue in twee halfmane en op die