Daarna het die spore reëlmatig voortgegaan tot by die Voetpaddrif – soos hierdie drif bekend was – in die rivier en hier het die geheimsinnigheid ons oorweldig.
Eers moet ek die rivier breedvoerig beskrywe. Soos ek reeds vertel het, is Sandrivier of M’Vubu ’n egte woestynrivier – die bedding was ’n gelyke straat van sand met gate hier en daar langs die wal waar die wild vir water gegrawe het. Die enigste wild wat grawe, was die ape (daar was g’n bobbejane nie), vlakvarke en duikers. Al die ander wild het van hulle werk gebruik gemaak.
Die loop van die rivier het hier ’n neiging gehad om na die weste – na die kant van die dorpie – te verskuiwe. Aan die spoelklippe kon mens sien hoe dit in die loop van die jare verskuif het, tot dit uiteindelik teen ’n vaste granietrif raak wat alle verdere verskuiwings verhinder het. So het dit gekom dat die duskantse (regterkantse) wal van die rivier ’n min of meer blote, gelyke klipplaat was, wat onafgebroke aanhou tot waar die rivier in die woestyn doodloop. Die anderkantse (linkerkantse) wal was skoon sand, met hier en daar ’n laag ronde spoelklippe. Bo die oppervlak was geen water sigbaar nie.
Ons kon duidelik sien waar die muil die klipplaat gekruis en die rivierbedding bereik het, en toe ou Stemmer in die middel kom, gaan staan hy met sy hand op sy mond asof hy daar en dan in die diepste vertwyfeling geraak het. Ek kon hier niks van die spoor meer uitmaak nie. Die sand in die drif was so los en diep dat ek slegs ’n beroering kon konstateer, maar wie of wat se spoor dit was, kon ek nie uitmaak nie.
Anders was dit met die ou spoorsnyer. Tot in die middel van die drif het hy noukeurig elke merk in die sand met half toegeknypte oë bestudeer.
Uiteindelik spreek hy my toe en met sy lang asgaai dui hy spoor vir spoor aan.
“Hier het die muil omgespring.” Dit was ongeveer tien tree van die klipplaatwal af en hy wys my die spore so duidelik dat ek uiteindelik ook insien hoe die muil op sy agterpote omgeswaai het.
“Sien, seur, hier het die man nie langer op sy rug gesit nie. Kyk hoe het hy omgevlieg. Die Jood is swaar en die klein muiltjie kon nie so gedraai het as die man op sy rug was nie. Die muil het geskrik; dit lyk vir my een het hom op die kop geslaan, en hier lyk vir my sy spoor – maar hy het hom met sy voete doodgekrap. Hy was slim. Dit lyk vir my dit was die Masarwa.”
Ek herinner my dat die twee uitlanders nog ses Masarwas in hul diens had.
En toe, baie maklik, volg ou Stemmer die teruggaande spoor van die muil. Hy wys my waar hy weer die klipplaat oor is, ’n paar treë onderkant die voetpaadjie, en van daar is hy deur die veld reguit na Dageraad. Ons het die spoor terug gevolg tot naby die dorp, en toe weer terug na die drif.
Tot dusver was een ding duidelik: Op die rand van die drif, of miskien in die drif, het Cohen op een of ander manier van sy muil afgeraak en ’n paar treë verder het die muil geskrik en omgespring.
Daar was geen teken van ’n valplek nie. In die drif self en in die voetpad oorkant was ’n menigte kaalvoetspore, want net onderkant die drif, oorkant teen die wal, was ’n toegeslaande waterkuil waar verskeie statte kom skep het.
Van Cohen was daar geen spoor of teken nie. Indien hy uit die drif in die lug opgevaar het, kon hy nie meer spoorloos verdwyn het nie. Wat op Gods aarde het van hom geword?
Op die wal oorkant het ons vir ’n tydjie in die skadu gaan sit – ou Stemmer so diep ingedagte dat hy vergeet het om te snuif.
“Ek het hier by die jagveld oud geword, seur,” sê hy uiteindelik, “maar so ding het ek nie gesien nie – nooit, nooit! Miskien dit is die toordery. Hulle sê die Masarwa het sterk toorgoed.”
Ek het sy toorteorie dadelik van die hand gewys. Hy wis natuurlik dat die witmens nie daaraan glo nie; maar dit kon sy eie vaste geloof nooit raak nie. Hul onverstaanbare onkunde, hul domheid in hierdie opsig het hy met ’n soort medelye uit die hoogte geduld. Hy het nooit probeer om ’n blanke tot sy sienswyse oor te haal nie!
Weer het hy diep ingedagte geraak, met nou en dan ’n paar gefluisterde woorde in sy eie taal. Die uiteinde van sy oorpeinsing was ’n geskud van die ou grys kop en die uitroep: “Nee! nee!” waarmee hy die uiterste verbystering te kenne gee.
Wat nou gedaan?
Ek kon insien dat daar vir ou Stemmer en my slegs een koers was om in te slaan. Al die ander was besig om die inboorlingkrale te ondersoek. Ons het op die einde van Cohen se sigbare spoor gekom solank hy nog op die muil was. Nou moes ons uitvind wat van hom of sy liggaam geword het ná hy van die muil af is. So het ek die probleem aan ou Stemmer voorgestel.
“Ja, seur,” stem hy saam. “En ons moet die rivier op neem. Ek dink daar is net twee plekke waar hy kan wees: in die stroois of in die rivier. As hy uit die rivier geloop het, of as hulle hom gedra het, dan moet ons die spoor kry – as daar nie sterk medisyne is nie. As hy in die sand weggesteek is, dan moet ons die plek kry.”
“Erdvarkgate,” doen ek aan die hand.
“Nee, seur – hy wat die werk gedoen het, is slim, slim soos die ratel. By die gat sit, is dom. Hy sal nie dom ding by die end doen as die begin so skelm is nie.
“Nou hy is laat. Môre ons sal met die rivier loop tot by die rietkuile waar hy wegraak, dan kom ons terug by die ander wal.”
En so is ons terug huis toe. Ek herinner my dat ons byna geen woord gepraat het nie – daar was eenvoudig niks te sê nie. En êrens langs die pad, à propos van niks, sê ou Stemmer skielik: “En hy het die tand van sy groot mes afgebreek.”
Ek wis toe dat sy gemoed met die twee uitlanders besig was, en met ’n glimlag het by my die gedagte opgekom dat die wonderlike opmerksaamheid van die ou spoorsnyer hom vir ’n romanspeurder bevoeg maak.
Toe ons die aand in die polisiekantoor bymekaarkom, was daar (met een uitsondering) net verslae van teleurstelling. Behalwe diegene wat by die ou drif was, het niemand enige spoor of tyding van Cohen gekry nie; die enigste inligting het dus van ou Stemmer en my gekom. Die een uitsondering was egter die verslag van O’Brien en Husting. Hulle moes onder meer Magoeba se stat besoek. Dit was die voorman na wie Cohen vertrek het toe hy die oggend van ons weg is.
Hulle had ’n eienaardige storie te vertel: Magoeba was self nie tuis toe hulle by sy werf aankom nie. Van sy vrouens het hulle verneem dat hy uit was om strikke vir wild te stel by kuile bo langs die rivier. Hulle het hom gevolg en later ontmoet. Daar was twee dinge wat suspisie teen hom gewek het. In die eerste plek het hy ontken dat hy gehoor het van Cohen se verdwyning voordat hy Magoeba se stat verlaat het; en ten tweede het hy ontken dat hy enige geld of beeste aan Cohen verskuldig was.
Die sersant het hom dadelik na die stasie laat bring. Hier het hy in sy twee ontkennings volhard, maar die polisie had spoedig voldoende getuienis dat hy wel deeglik van Cohen se verdwyning gehoor het voor hy op sy jagtog uitgegaan het; en ons het almal die bewyse gesien dat hy vee en geld aan Cohen skuld. Maar op sy spoor het ses van ons beste wit en swart spoorsnyers tevergeefs vir twee dae gesoek. Nie die minste teken van die verdwene Joodjie kon hulle vind nie, en daar was op die spoor nie die geringste bewys dat Magoeba ooit met Cohen in aanraking was nie.
Ou Stemmer en ek had nog een geweste om na te gaan, naamlik die regterwal van die rivier; die kant wat deur die vaste rotsbank van die sand afgesper was.
Ons het die oggend voordag begin – te voet – en ’n uur voor sononder was ons weer by die drif terug. Alles verniet! Geen spoor of tyding van die Joodjie nie. Toe ons onder die reuse-apiesdoring aan die linkerwal van die rivier gaan sit, kon ek sien dat die ou spoorsnyer diep verslae was.
Dit was die treurige tyd van die dag; die wegsak van die son, wanneer die hele natuur ’n sinnebeeld van die dood word. Die neerslagtigheid dring deur tot die gemoedere van alles wat lewe – en dit het waarskynlik ou Stemmer se verbystering verdiep. Wat my betref, ek onthou dat ’n aaklige gevoel my skielik uit die land van die lewendes vervoer het. Wat was dit? Ek kry die gevoel van iets dreigends, iets afgrysliks in ons onmiddellike nabyheid. In die een of ander donker skadu is iets wat ons met bose oë beloer.
Meer met die doel om