“Ons gaan vakansie hou hierdie winter!” kondig Pappa aan toe hy skemertyd in die koue huis instap.
Mamma frons. “Hannes?”
“Ja, Frieda, ek is moeg om koud te kry en ek het vir ons ’n week by Afsaalwoonstelle in Amanzimtoti bespreek!”
Ek en hy dans al om die kombuistafel terwyl hy vertel van die groot visse wat ons gaan uittrek. Mamma lag tog later saam.
Ons ry uit Johannesburg weg op ’n oggend toe die grasperke wit van die ryp lê en ek draai myself in ’n kombers toe op die agtersitplek. Maar in Natal is dit warm, die son skyn, die dae is vol sand en see en roomys en lag. En visvang op die rotse.
Die dag toe alles verander het was blou. Die lug. Die see. My pa se oë. Eers daarna het ek verstaan dat blou ook ’n emosie is.
Dit was ’n windstil vroeë oggend.
“Ag asseblief, Mamma, toe? Dis die laaste dag. Pappa het klaar ja gesê. Ek wil net nog een keer probeer vir daai groot vis. Vandag is die dag wat ek hom gaan vang! Toe, seblief?”
“Ag tog, jy kan ook so aanhou, Elfie. Ek is nou al moeg vir die heeldag se visvangery. Ek dog dis ’n strandvakansie. Nee wag, Hannes, dit help nie om my nou te wil kielie nie, die vakansie is om.” Sy skud ’n handdoek uit, twee harde plukke sodat fyn sand oor die vloer waai. “Toe, gaan nou maar. Onthou net ons moet tienuur uit wees en Johannesburg lê nog ver.”
Pappa druk ’n soen op haar wang. “Ons sal nie lank weg wees nie. Kom, Elfie, die vakansie is nog nie heeltemal verby nie.”
Die sand is koel onder my voete, die lug vars en sout, die see blinkblou. Toe ek omkyk lê ons spore twee rye in die klam sand. ’n Rooi strandsambreel en gestreepte handdoeke wag vir swemmers. ’n Man loop verby met ’n swart hond aan ’n leiband. Nog een loop, soos ons, met sy visstok oor sy skouer rotse toe. Bokant ons swiep en duik seemeeue.
Daar is reeds ander vissermanne op die rotse, maar ek is die enigste meisiekind. Ek kan sonder hulp aas aansit en sien uit die hoek van my oog Pappa se glimlag toe ek die lyn oor die golwe uitskiet.
Die see trek ver terug en ek moet skiet gee aan my lyn. Ek trap skeef en toe ek opkyk rys ’n reusebrander voor ons op.
“Pasop, Elfie! Jy staan te naby!”
Dit was sy laaste woorde.
Van daar af onthou ek net grepe. Die skielike gepluk aan my stok, die skok van die val, die water, die visstok wat uit my hande ruk, die slag van die brander teen die rotse, my pa se hand wat gryp en mis, die bloed aan sy kop, die angs in sy oë, die soutwater in my mond en uiteindelik vreemde arms onder my lyf wat my op die sand neerlê.
Lank nadat ek al die seewater uitgebraak het en ten spyte van die kombers oor my, bly ek aanhoudend ruk. Dit voel asof ek versmoor tussen die gedrang van mense. Nuuskierige gesigte, hande wat aan my vat en bene wat te naby staan. Die suur braaksel in my mond, die seesout aan my lyf, die reuk van sonbrandolie en sweet maak my al hoe benouder. Sand krap in my onderklere. Die snye op my arms en bene brand. My keel is rou.
’n Man hou my pols vas, druk ’n stetoskoop teen my bors. ’n Vrou gee vir my iets warms in ’n pienk plastiekkoppie aan. “Drink dit, daar is baie suiker in.”
Almal praat gelyk, maar ek verstaan niks behalwe die angs in my binneste nie.
“Yslike golf van nêrens gekom … ingeduik agter sy dogter aan … tweede golf teen die rotse geslaan … Jan het haar gegryp … arme kind …”
En toe, bo die stemme uit, bo die gedruis van die see, bo die seemeeue se gekras, styg die gehuil van ’n vrou op tot dit al is wat ek hoor. Ek druk my hande in die sand om op te kom, maar my bene wil nie saamwerk nie. My vingers sluit om iets klein en stekelrigs. Eers toe ek opgehelp is deur onbekende hande maak ek my vuis oop. Dis ’n veer wat in my palm lê en ek druk dit weer vas asof dit my gaan anker.
Die mense maak ’n pad vir my sodat ek kan gaan na waar die vrou so huil. Sy lê met haar kop op my pa se bors.
“Mamma.” My stem skor asof ek erg verkoue het. Sy kyk nie op nie. Ek vat aan haar skouer, maar sy hou nie op huil nie. Uit die wond in my pa se kop vloei bloed wat die sand onder hom verkleur.
Ver weg hoor ek iemand roep: “Sy gaan omkap! Vang haar.”
Hoe ons weer by die vakansiewoonstel uitgekom het, weet ek nie meer nie. Hoe ons deur daardie dag en daardie nag oorleef het, weet ek ook nie. Elkeen in ons eie kamer, met smart as ons kussing en verskrikking ons kombers. ’n Ystervuis wat my hart toedruk sodat ek sukkel om asem te kry, die reuk van die see wat meng met die sout van my trane; die gedruis van die golwe wat met elke instroom en terugtrek my selfverwyt eggo: as … as … as …
Eers die volgende oggend praat my ma. “Hoekom moes jy weer gaan visvang, Elfie? Ons kon nou by die huis …” Haar stem breek en my hart ook.
Dis jou skuld. Dis jou skuld dat jou pa dood is. As hy nie agter jou aan ingespring het nie. As hy jou nie wou red nie. As. As.
Ons gaan sit die tasse in die motor. Oral volg oë en fluisterstemme ons. Nuuskierig, vol medelye. “Foeitog … ja, dis hulle, siestog.”
Toe my ma rukkerig wegtrek, hoor ek ’n man sê: “Arme vrou. Minstens het sy nog haar dogtertjie.”
Minstens.
Minder.
Minste.
Ek lê op die agterste sitplek met ’n strandhanddoek tot oor my kop getrek en vee my trane met die punt af tot dit later te nat is.
“Mamma.”
“Elfie, ek moet konsentreer op die pad. Later.”
“Maar Mamma …”
“Nie nou nie.”
Daardie stil rit terug na die huis in Berea gee die toon aan vir wat op my wag. Sy trek die motor in die motorhuis in en sluit die agterdeur oop. Ek hoor haar al die pad in die gang af snik tot hulle kamerdeur agter haar toegaan. Die geluide van haar hartseer volg my uit die huis tot in die voortuin. Op die krapperige wintergras onder ’n blaarlose witstinkhoutboom huil en huil ek ook. Tot ek leeg is.
Die dop van die Elfie wat ek was, staan op, pak die kar uit, dra die tasse in na die huis wat stowwerig en benoud ruik. In elke kamer kruip verlies uit die hoeke. Hoe is dit moontlik dat sy wegwees soveel meer is as ons hierwees?
Later stoot ek haar kamerdeur oop. Sy lê met haar rug na my, Pappa se kussing in haar arms. Ek het ook nooit geweet hartseer het ’n reuk nie, maar die kamer is vol daarvan.
“Hier’s tee, Mamma.”
Haar kop skud nee.
“Mamma.” Haar skouer skram weg van my aanraking. Tee stort op haar bedkassie, maar ek kan nie deur my trane sien hoeveel gemors het nie.
Ek was toe tog nie leeg gehuil nie.
Ek, Elfrieda Vanessa Rademeyer van Alexanderstraat 54 in Berea, Johannesburg, was veertien jaar, agtien weke en een dag oud, toe my lewe op 6 Julie 1980 vir altyd verander het.
“Kom ons rus eers, Pixie. Wag net hier.” Dokter Stewart se stem klink vir my asof dit van ver af kom.
Sneesdoekies lê in balletjies verfrommel om my stoel, in my skoot. My neus is seer afgevee, my oë dik gehuil en die pyn van daardie tyd is soos ’n kloppende seer in my.
Hy kom terug met ’n skinkbord en The story of Mary Livingstone. “Tee en roosterbrood. Dis wat jy nou nodig het.”
Hierdie oomblik wil ek altyd onthou. Die warm tee. Die sagtheid in sy oë. Die omgee.
“Jy weet, Pixie, Mary Livingstone se lewe het ook drasties verander toe sy jonk was.