TWEE
DIT IS ’N SATERDAGMIDDAG LANGS DIE EMMARENTIADAM. Dis die einde van die somer, die blare het al begin val. Ek ruik die dam se water, groen en oeroud. Moerassig.
“Wat lees Pappa?” Ek is moeg stilgesit, die gras kielie my bene en ek bly krap-krap om my enkels.
“Ek lees van ’n dogtertjie wat baie lank gelede doer in Kuruman grootgeword het. Haar naam was Mary Livingstone. Wat weet jy van David
Livingstone?” Hy kyk oor sy bril na my en sy oë is sag en ek weet hy gaan my nie dom laat voel nie.
“Hy het mos die Victoriawaterval gekry?”
Hy lag, laat sy hand sak om ’n koekie uit die mandjie tussen ons uit te haal en ek lees die terg op sy gesig. “Wel, dit was maar altyd daar, nè? David Livingstone was ’n ontdekkingsreisiger, die eerste wit man wat dit gesien het en die magtige waterval ’n naam gegee het en daarom so beroemd geword het dat hy selfs in Westminster Abbey begrawe is.” Hy kou die koekie en kyk weer af. “Maar van sy vrou, die een wat hom so ondersteun het, weet mens bykans niks nie. Asof sy bloot ’n naskrif tot sy lewe was. ’n Skaduwee in haar eie storie.”
“Wel, sy het beslis vir Pappa beïndruk – jy kyk vandag skaars of die visse byt!”
Hy pluk ’n slag aan sy lyn en glimlag. “Hulle is nie honger nie, maar ek is. Wat van ’n toebroodjie?”
Terwyl ek kos uithaal, lees hy verder.
Ek en Pappa is al so gekonfyt in ons ritueel op Saterdae, ons pak amper sonder woorde in. Die visgerei, die vorige Saterdag al skoongemaak en netjies weggepak in die stoepkas, word uitgehaal en teen die trap neergesit. Die pap is vroegoggend al gemaak en in twee bakkies gegooi, rooi gekleur en geel gekleur met bietjie rissiepoeier by, Pappa se geheime resep. ’n Ekstra bakkie vir erdwurms moet vinnig ingepak word voordat Mamma dalk sien. Sy gril en wil niks van ons visvangery weet nie.
My werk is om die koffiefles vol te maak, die broodjies in die koekblik te sit met twee appels en Mariebeskuitjies, en alles in ’n mandjie te pak saam met ons laphoede en ’n boek vir elkeen. Want dit is nie net die saamsit langs die dam met ons stokke gestut voor ons, die lyne ver in die water ingeskiet, wat ons deel nie; Pappa leer my ook van die wonder van boeke.
Mamma hou nie van lees nie.
“Hei, Elfie, jou stok roer. Vat gou!” In die opwinding van inkatrol en die vis in die net vang, vergeet ek van Mary Livingstone en onthou eers weer die aand in my bed van haar toe ek terugdink aan die dag.
“Vertel my van Mary Livingstone, Pappa?” vra ek, toe hy kom nagsê.
“H’m, weet jy wat, ek sal vir jou ’n stukkie lees, dan los ek die boek by jou. Volgende jaar as jy eers in die hoërskool is, gaan jy te groot wees vir stories, maar kom ons lees dit vir oulaas saam!”
Hy lees nie elke aand nie, soms nie eers elke week nie. Mamma roep uit die sitkamer, kla sy sien hom so min, sy wil eerder met hom gesels, dan trek hy sy skouers op, vryf my hare deurmekaar en sê met ’n knipoog nag.
Is dit juis dáárom dat ek so baie aan Mary gedink het, hoekom sy so in my kop ingeklim het, hierdie dogtertjie van Afrika wie se mamma ook kwaai was en wie se pappa haar held was?
Op ’n somermiddag sit ons drie buite die agterdeur op ’n kombers op die gras. Dit ruik na die suurlemoenboom se blomme, na son, na tevredenheid. Daar is skoenlappers en liewenheersbesies en klein akkedissies. Pappa lê op sy rug, hou sy sigaret se rokie lui dop. Die son laat Mamma se hare blink. Ek onthou rooi waatlemoenskywe op ’n blou bord. En hoe ek my taai vingers, soet van die waatlemoensap, aflek. “Vertel my weer hoe julle ontmoet het, Mamma?”
Sy sit met haar rug teen Pappa se bene en draai ’n lok rooi hare al om haar wysvinger. “Jou pa het een oggend ingestap in die koöperasie en voor my by die toonbank kom staan. ‘Ek is Hannes Rademeyer, ek is ’n verkoopsman van kunsmis en jy is verseker die mooiste meisie in Warmbad.’ Dit was,” sy loer onder haar kuif deur agtertoe, na Pappa, “instant liefde.”
Hy sit regop en soen haar op haar wang.
“Hoe oud was Mamma?”
“Agtien. Ek het toe al ’n jaar daar gewerk. My pa het gedink standerd agt is ver genoeg vir ’n meisiekind om skool te gaan, en toe die ding met my boetie …” Sy sug en my pa vryf met sy duim oor haar arm. “Nou ja, toe hy weg is, het my pa die plaas verkoop en ons het op die dorp kom bly. Ek was maar te bly oor my werk.”
“Watse ding met Mamma se broer? Waarheen is hy?”
“Amerika toe, maar ek wil nie daaroor praat nie.”
Pappa neem by haar oor en vertel van die geel rok wat sy aangehad het en van haar rooi hare wat soos ’n koper kroon was en dat hy gewéét het sy is die son wat hy in sy lewe wil hê; hy het haar sommer binne ’n paar weke gevra om te trou. My pa se oë trek skrefies en ek wonder of dit van die rook is wat hy uitblaas of van die manier waarop hy na Mamma kyk.
“En wat het Mamma se pa en ma daaroor gesê?”
Sy maak haar oë toe asof sy nie wil onthou nie. “Hulle het van hom gehou, maar voordat hy ouers kon vra het my pa ’n beroerte gekry, en my ma, wat ’n hartlyer was, is kort daarna oorlede. My pa kon nie meer praat nie, kon nie loop nie, en hy is ’n paar maande daarna ook weg.”
“En Pappa? Waar het Pappa grootgeword?”
Pappa druk stadig sy sigaret dood, blaas die laaste rokie uit. “Hier in Johannesburg. In Kensington. Onthou jy ons het eendag na my ouers se grafte in Wespark-begraafplaas gaan soek?”
“So ek het nie meer oupas of oumas nie? Nie eers ooms en tannies nie?”
Daar val ’n skaduwee oor Mamma se gesig. “Nie eers een nie. Jou pa se broer is dood in ’n motorfietsongeluk en van my broer weet ek niks nie.”
“En toe trou julle, Pappa?”
“Op jou ma se negentiende verjaardag. In die NG kerk in Mentzstraat in Warmbad. Daar was nie baie gaste nie en daar was net tee en koek agterna in die kerksaal, maar dit was die beste dag van my lewe. Natuurlik net tot jy gekom het!” Hy kielie my kaal voete.
Op ’n halfmaantafeltjie in die gang staan ’n geraamde troufoto van my ouers. Mamma dra ’n baadjiepak met so ’n skewe hoedjie op haar kop. “Dit was te kort na my ouers se dood – dit sou nie reg gewees het om ’n fancy trourok te gaan koop nie,” het sy gesê toe ek haar daaroor uitvra. Op die foto lyk sy jonk en ernstig. Pappa se pak het lapelle so breed soos sy glimlag.
“Waar het julle toe gewoon?”
“Ons het eers in my ouers se dorpshuis in Warmbad gebly, toe kry jou pa bevordering en ons kom koop toe saam hierdie huis. Ek het met my erfporsie die deposito betaal en ek wag nou nog vir die groot huis in Linden wat jou pa my belowe het!”
Het ek my verbeel dat ’n skaduwee my pa se gesig vlugtig verdonker het? Of was dit net ’n wolk voor die son?
“Ons bly mos in die kleinste huisie in Johannesburg,” het Mamma dikwels half spottend, half verwytend gesê.
“Dis net ’n tipiese Berea-huisie, klein maar met lekker stoepe voor en agter,” verdedig Pappa dan. “Maar wag net tot my skip inkom, dan koop ons ’n groot, grênd huis … ”
Ek kyk na die huis. Nee. Dit is my huis. Ek is lief vir my huis. Vir die twee slaapkamers, die krakerige houtvloere, die swart en wit teëls in die badkamer en die groen linoleum op die kombuisvloer. Oral is daar onthou. Die appelkoosboom langs die agterdeur waar ek en Pappa vrugte pluk om konfyt mee te kook, die trappies wat oplei na die voorstoep, met krulmuurtjies aan weerskante waarteen ek my speelgoed kleintyd laat afgly het. Die kaggel in die sitkamer waar Pappa in die winter vuurmaak en my kamer met die pienk gordyne. My beste foto is een wat Pappa van my en Mamma geneem het toe ek nog ’n baba was. Ons staan op die stoep. In die glas van die voordeur se venster is sy weerkaatsing, die kamera voor sy gesig.
Ek lê terug