Elke oomblik van daardie week voel ek asof ek asem ophou – dis ongelooflik hoe alles met my praat: die veld, die gras wat geel waai in die wind, die wonderskone bome met massiewe geknoetste stamme langs die rivierlope of in die kampe, die mopanibosse naby Skukuza, die olifant by Pretoriuskop, die vuurtjies wat saans brand, die sterre, die stoflug en stofpaaie – is dit hoe verliefdheid voel? “Africa’s kiss tastes of dust,” onthou ek ’n aanhaling uit ’n boek van Jan Smuts, en ek verstáán dit. Kan ek nie maar wegkruip en hier agterbly nie? Ek wil nie teruggaan nie. Die beste van dié week is die diep besef in my dat ek gelukkig is, dat ek wéét ek wil iets in my lewe doen waar ek in die veld kan wees, waar ek hierdie verwondering met ander mense kan deel. ’n Veldwagter dalk? Ek hou vas aan daardie gedagte asof dit ’n kleinood is, en die toekoms lyk nie meer so grys nie. En ek dink baie aan Mary wat ook so na aan die veld gelewe het.
In die lente van standerd nege word ek vroeg wakker met ’n swaar, dowwe pyn op my maag. Ek weet wat dit is toe ek die bloed sien – Ma het my ’n jaar terug al ’n boekie gegee: Wat meisies moet weet – maar ek skrik nogtans.
“Ma, Ma, kan jy gou hier na my kamer toe kom?”
Haar oë skiet vol trane. Hoekom? “Ek gaan haal vir jou doekies en ’n pynpil.”
Sy bring tee en sê ek hoef nie skool toe te gaan nie. Dan is sy seker tog bietjie lief vir my?
Ons eet die aand slaai en hoenderstukke wat sy gemaak het. “Ek is bly jy voel beter, Elfie. Nou is jy ook groot. Dis nie lekker nie, maar dis maar deel van vrouwees.”
“Ja, seker, maar dis nogal seer. Elk geval, dankie vir die kos, Ma.”
Sy glimlag en rol haar skouers.
Dis nou of nooit. My hartklop versnel, my hande skielik sweterig.
“Ma,” ek maak keel skoon, “dis nou al amper drie jaar. Ons praat nooit daaroor nie. Eintlik praat ons nooit oor enigiets belangriks nie.”
Die eerste keer in ’n lang tyd kyk sy my vol in die gesig, haar oë wyd gerek. My ma is mooi. Haar vel is glad en helder, haar hare weer dieprooi met die hulp van bokskleursel op ’n Vrydagaand elke paar weke, haar figuur viets. Sy is nog nie eers sewe-en-dertig nie. Jonk genoeg om nog uit te gaan, dalk weer te trou? Is daar dalk al iemand? Is dit die rede vir die sagtheid wat ek vandag in haar raakgesien het?
“Dis seker nie nodig om so dramaties te wees nie. Ek probeer net my bes.”
“Ek wil net weet hoe gaan dit regtig met Ma.”
Sy kyk oor my kop, praat weer met die muur daar agter my, maar minstens práát sy. “Daar is nie ’n dag wat ek hom nie mis nie.” Sy vryf oor die tafelblad, heen en weer, met haar plat hand. “Hy was die liefde van my lewe … hy was sag … jy weet mos hy het nooit hard gepraat nie, nooit geraas nie. So anders as my pa.” Sy trek die altyd teenwoordige potjie handeroom nader en masseer ingedagte haar hande. Die laventelreuk se bekendheid troos. Buite die oop skuifdeur toeter ’n motor en ver weg roep twee vroue oor en weer vir mekaar in Sotho. Hier binne wil ek skaars asemhaal.
“Dit was maar my broer se dinge wat my pa so gemaak het,” sê Ma stadig. “Boeta was die erfgenaam, die kind wat al my pa se mislukte drome moes waar maak. Maar hy was anders. Hy wou nie rugby speel nie, het nie in die boerdery belanggestel nie, wou eerder saam met ons ma koeke bak. Hy was bang om teen die windpomp uit te klim, het aspris misgeskiet as pa hom gedwing het om te gaan jag, het heeldag geteken en sy prente teen sy kamer se mure geplak. Eendag was my pa so kwaad vir hom, toe skeur hy al die tekeninge af. My broer het vir maande daarna nie met hom gepraat nie. My pa het al harder en kwaaier geword.”
“Was hy … hy was seker gay?” vra ek versigtig.
“Daai tyd het ek nie geweet van gay nie, maar my broer was nie net kunstig nie, hy was ook anders. Seunsgoed was vir hom sleg en hy het dit nie maklik op skool gehad nie. Tot sy matriekjaar, toe ’n nuwe onderwyser by die skool aangekom het. Boeta het skielik verander, sterker geword, opgestaan teen my pa en net ná die eindeksamen aangekondig hy gaan saam met die onderwyser Amerika toe. My pa het hom met ’n sambok by die deur uitgejaag.” Sy sug en lig haar wenkbroue. “Nou ja, dit was ook die einde van my skoolloopbaan, van die plaas en van my ouers se gesondheid.”
“En wat het van hom geword?”
“Jare nadat jy al gebore is, het ’n ou vriendin van my ma, wat in die poskantoor in Warmbad gewerk het, vir my ’n brief aangestuur wat Boeta uit San Francisco gepos het. Ek het teruggeskryf, vir hom vertel ek is getroud en het ’n kind, maar hy het nie geantwoord nie. Ek wonder of hy nie dalk daardie vreemde longsiekte gekry het waarvan die koerante skryf nie. Dit kom glo veral onder jong mans in San Francisco voor. Vir al wat ek weet is hy ook dood.”
’n Traan rol teen haar wang af. “Jy wil weet hoe dit met my gaan, Elfie. Ek oorleef. Net-net. Ek was so gelukkig saam met jou pa. En alles is sommer net weggevat.” Haar gesig word hard, haar lippe dun getrek. “Dit moes so anders gewees het.” Vir ’n sekonde of twee kyk sy na my en ek verbeel my nie die flits van woede wat op my gerig is nie.
“Dis laat,” sy staan so vinnig op, die stoel kantel, “ek moet nog baie doen. Nag, Elfie.”
Nag, Ma.
Dit was nie aspris nie, Ma.
Ek verander daarna, groei selfs agt sentimeter. Pas uiteindelik in my skoolrokke. Die moontlikheid dat ek ook ’n vrou kan word, staar my in die gesig in die lang spieël in Ma se klerekas en ek voel skrikkerig oor die veranderinge in my lyf en in my kop en die vreemde bewustheid van my heupe wat swaai as ek loop en die warmte wat my gesig verkleur as ek sien hoe anders Rob Steenkamp, wat altyd teen my wedywer om eerste te staan in geskiedenis en biologie, na my kyk.
Waar ek altyd kon wegkruip in my klein kokon, voel ek nou blootgestel. Van daardie Sondag in Julie af, weet ek ek kan myself net beskerm as ek niemand naby aan my toelaat nie. Dit is amper met trots dat ek niks van myself gee nie, dat niemand in hierdie nuwe skool iets van my weet nie, afgesien van die punte wat ’n onderwyser nou en dan vir die klas uitlees.
Toe Ma vroeër die jaar oueraand toe is, het sy agtergekom ek word beskou as die stil enetjie en is sy aangemoedig om my meer te laat sosialiseer.
“Ag los my uit, Ma. Jy kan raas as ek swak punte kry, maar nie omdat ek nie lus voel vir lawwe partytjies en ‘beste vriendinne’-praatjies en skinderstories nie.”
Tog wonder ek of ek nou anders gaan word. Gaan hierdie transformasie, die ontluiking van ’n papie na ’n skoenlapper, die volgende jaarring in my lewe inlei? Onrus roer in my. Asof niks klop nie, alles effens van balans is. Veral toe Rob Steenkamp in die biblioteek na my toe kom en vra of ek ná skool saam met hom by Spiros se kafee ’n melkskommel sal gaan drink.
Ek kry skaars die “oukei” uit. Verwens die warmte wat van my nek af opstyg en oor my gesig sprei. “Kry jou by die hek in Vyfdestraat,” sê hy en gee my boarm ’n drukkie, waarvan ek die tinteling voel tot die skoolklok lui.
In daardie tyd lees ek weer in die boekie wat my pa vir my gegee het oor Mary Livingstone se eerste liefde.
Mary
DRIE
Mary is amper sestien en word aangestel as ’n koshuisleier van die meisieskoshuis. Jacob Carruthers is leier van die seunskoshuis. Vir die eerste keer stap sy alleen saam met ’n seun, al is dit net na Mister Matthews se kantoor toe. Vir die eerste keer praat ’n seun direk met haar, al is dit net oor reëls en regulasies of koshuiskos.
Mary raak teen haar beterwete verlief. Ek is tegelyk warm en koud in sy geselskap, skryf sy in haar dagboek. As hy met my praat, gloei my gesig en as hy langs my stap bewe ek heeltyd. En nog meer romanties verklaar sy: Ek wil verdrink in sy bruin oë wat soos bergpoele lyk as die son daarop skyn.
Eendag roep Mister Matthews hulle albei, frons bekommerd. “Mary, jy en Jacob moet hierdie twee kinders na dokter Gush neem. Hulle het al twee ’n hoë koors en lyk nie goed nie. Ek is bang al