Ponadto typowa nauka prawa, czyli dogmatyka, poznaje prawo poprzez jego systematyzację i związaną z nią konstrukcję siatki pojęciowej, którą wykorzystuje w wykładni doktrynalnej. Poznaje prawo jako rzecz daną, która stanowi rezultat czynności prawodawczej, nawet jeśli na pewnym etapie przyjmuje wobec niej postawę krytyczną. Z tego powodu ustalenie tak zwanych źródeł prawa jest zawsze wstępną czynnością prawnika dogmatyka, co oznacza, że sam wskazuje obiekt badawczy.
W swojej głębokiej strukturze, co opisał w polskiej literaturze Leszek Nowak, pozytywizm wprowadza szereg założeń dotyczących samej czynności prawodawczej, zwanych konstrukcją racjonalnego i doskonałego prawodawcy (Nowak 1973, r. II). Założenia te nie mają charakteru modelu, gdyż nie są w procesie poznawania prawa konkretyzowane, lecz działają jako trwała konstrukcja akceptowana w kulturze prawnej, służąc do nadawania sensu tekstom prawnym i uniemożliwiając realizację celów heurystycznych18.
Drugi dylemat to wybór między perspektywą opisową i normatywną w analitycznej filozofii prawa. Skoro w zjawiskach prawnych zawsze obecny jest element normatywny, to modelowanie opisowe tych zjawisk zawsze budzi wątpliwości. Nasuwa się jeszcze trzeci dylemat: odmienność perspektywy wewnętrznej i zewnętrznej, o której pisał Hart. Normatywność prawa nie jest normatywnością taką, jak normatywność norm składających się na przykład na dobre maniery, do których dobrej realizacji wystarczy perspektywa zewnętrzna, pewien rodzaj nawyków. Normy prawne i moralne wymagają przywołanej już perspektywy wewnętrznej, czyli „postawy krytyczno-refleksyjnej”, która musi być uzgadniana w relacjach społecznych. Czystego opisu zjawisk normatywnych zatem nie ma, bo nie wiemy, co ostatecznie zostanie wniesione przez uczestników dyskusji nad wewnętrznym aspektem normy, która umożliwia przecież ustalenie jej słuszności w danym znaczeniu.
Każdy dokonany przez prawnika wybór perspektywy badawczej ma wpływ na sposób wykorzystania metod badawczych oferowanych przez analityczną filozofię prawa.
Austin J. (1954), The Province of Jurisprudence Determined, London: Weidenfeld and Nicolson.
Austin J.L. (1993), Jak działać słowami, w: tegoż, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 543–729.
Bator A. (2014), Analityczna teoria prawa, w: A. Bator, J. Zajadło, M. Zirk-Sadowski (red.), Wielka encyklopedia prawa, t. VII: Teoria i filozofia prawa, Warszawa: Fundacja „Ubi societas, ibi ius”.
Bentham J. (1970), Of Laws in General, red. H.L.A. Hart, London: Athlone Press.
Cotterell R. (1989), The Politics of Jurisprudence: A Critical Introduction to Legal Philosophy, London–Edinburgh: Butterworth & Co Publishers.
Frege G. (2014), Sens i znaczenie, w: tegoż, Pisma semantyczne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa: PWN, s. 60–88.
Gizbert-Studnicki T. (1972), Język prawny a język prawniczy, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace prawnicze” 55, s. 219–233.
Gizbert-Studnicki T. (1973), Stwierdzenie jako akt mowy, „Studia Filozoficzne” 3, s. 84–97.
Gizbert-Studnicki T. (1979), Czy istnieje język prawny, „Państwo i Prawo” 3, s. 49–60.
Gizbert-Studnicki T. (1985), Teoria prawa, filozofia języka, lingwistyka, „Studia Filozoficzne” 2–3, s. 67–81.
Grabowski A. (2009), Prawnicze pojęcie obowiązywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Hart H.L.A. (1953), Definition & Theory in Jurisprudence. An Inaugural Lecture delivered before the University of Oxford on 30 May 1953, Oxford: Clarendon Press.
Hart H.L.A. (1998), Pojęcie prawa, przeł. J. Woleński, Warszawa: PWN.
Hart H.L.A. (2001), Eseje z filozofii prawa, przeł. J. Woleński, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
Hintikka J. (1992), Eseje logiczno-filozoficzne, przeł. A. Grobler, J. Woleński, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ihering R. (1900), Scherz und Ernst, Leipzig: Breitkopf und Härtel.
Kauffman A., Hassemer W. (red.) (1994), Einfurung in der Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, Heidelberg: C.F. Muller.
Kmiec K.D. (2004), The Origin and Current Meanings of Judicial Activism, „California Law Review” 5, s. 1441–1478.
Korycka-Zirk M. (2017), Filozoficznoprawny wymiar kontroli konstytucyjności, Toruń: Dom Organizatora.
Kunz K.-L. (1977), Die analytische Rechtsthorie: Eine Rechts-teorie ohne Recht? Systematische Darstellung und Kritik, Berlin: Duncker & Humblot.
Nowak L. (1968), Studia nad teoretycznymi podstawami humanistyki, Poznań: Wydawnictwo UAM.
Nowak L. (1973), Interpretacja prawnicza. Studium z metodologii prawoznawstwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Opałek K. (1974), Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Opałek K. (1983), Zagadnienia teorii prawa i teorii polityki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Płeszka K. (2010), Wykładnia rozszerzająca, Warszawa: Wolters Kluwer.
Płeszka K., Gizbert-Studnicki T. (1984), Dwa ujęcia wykładni prawa. Próba konfrontacji, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Nauk Politycznych” 20, s. 17–27.
Skuczyński P., Zirk-Sadowski M. (2012), Dwa wymiary etyki zawodowej sędziów, „Krajowa Rada Sądownictwa” 1, s. 12–22.
Spyra T. (2006), Granice wykładni prawa, Kraków: Zakamycze
Stawecki T. (2013), Aktywizm i pasywizm sędziowski, w: P. Skuczyński, S. Sykuna (red.), Leksykon etyki prawniczej. 100 podstawowych pojęć, Warszawa: C. H. Beck, s. 5–17.
Stelmach J. (1995), Współczesna filozofia interpretacji prawniczej, Kraków: Wydawnictwo UJ.
Świrydowicz K. (1995), Logiczne teorie obowiązku warunkowego, Poznań: Wydawnictwo UAM.
Wittgenstein L. (1977), Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (1972), Logiczne problemy wykładni prawa, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (1985), Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (2016), Wykłady o naturalizmie, Toruń: Wydawnictwo UMK.
von Wright G. (1951), Deontic Logic, „Mind” 60, s. 1–15.
Wróblewski J. (1959), Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Zieliński M., Ziembiński Z. (1992), Dyrektywy i sposoby ich wypowiadania, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne.
Zirk-Sadowski M. (1979), Problem nowości normatywnej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 22, s. 47–62.
Zirk-Sadowski M. (2011), Wprowadzenie do filozofii prawa, Warszawa: Wolters Kluwer.
Zirk-Sadowski M. (2016), Problemy wyboru pomiędzy konkurującymi modelami wykładni prawa, „Przegląd Prawa i Administracji” 14, s. 155–169.
ANALITYCZNA TEORIA PRAWA Z PERSPEKTYWY METAFILOZOFICZNEJ[19]
Tomasz Gizbert-Studnicki
Słowa kluczowe: analityczna teoria prawa, analiza nieumiarkowana, analiza pojęciowa, analiza