Po tej wojnie zdziesiątkowani Mexikowie zostali wyparci na niegościnne i pełne jadowitych węży tereny kontrolowane przez Culhuakanów. Żyli w ogromnym niedostatku, aż zostali zaproszeni do walki u boku Culhuacan jako sojusznicy w wojnie przeciw Xochimilco. Po jej zakończeniu uzyskali wolność, po czym zatrzymali się na jeziorze Texcoco i wybrali mniejszą wyspę, aby założyć na niej swoje miasto. Był to 1345 r.65, a owa wyspa wraz z kilkoma znajdującymi się na niej mokradłami, o brzegach porośniętych sitowiem, nie wydawała się w żadnym razie przyszłą siedzibą imperium. Jedyne, co się na niej znajdowało, to parę wioseczek zamieszkanych przez Otomí.
Tepanekowie z Azcapotzalco rzucili wyzwanie bezpośrednio Culhuacan ok. 1367 r. i udało im się pokonać najbardziej prestiżowy i stabilny po upadku Tuli ośrodek władzy. Później Tepanekowie zaatakowali ośrodki Chalków, które nie mogły już liczyć na ochronę z Culhuacan. W 1371 r. Azcapotzalco pod rządami słynnego Tezozomoca zaatakowało i podbiło Tenayukę, a w 1375 r. uczyniło to samo z Coatlinchan, wówczas najzamożniejszym miastem.
W kontekście wzrostu znaczenia Tepaneków Mexikowie mogli wreszcie ustanowić formalne rządy, które w języku nahuatl nazywają się tlatocayotl. Wyspa była podzielona na dwie części: Tlatelolco na północy i Tenochtitlan na południu, a każde z tych miast-dzielnic ustanowiło własny ród panujący. Mexica-Tlatelolkowie opowiadali się za zbliżeniem z jakimś potężniejszym państwem i w 1375 r. wzięli za władcę Cuacuahpitzahuaka, syna Tezozomoca z Azcapotzalco. W 1376 r. Mexica-Tenochkowie wybrali Acamapichtlego z dynastii rządzącej Culhuacan, który w tamtym czasie schronił się w Coatlinchan.
W ostatnim dwudziestoleciu XIV w. dwoma najpotężniejszymi ośrodkami państwowymi w Dolinie Meksyku były Azcapotzalco, które panowało na zachodzie, i Texcoco władające na wschodzie. Jednakże ta krucha równowaga miała się wkrótce załamać, ponieważ Azcapotzalco nie zaprzestało podbojów i budowało kleszcze, które coraz wyraźniej zaciskały się wokół Texcoco. W 1400 r. Tepanekowie wyruszyli na podbój dużego ośrodka politycznego Xaltocan zamieszkiwanego w większości przez Otomích. Podbój był bezlitosny, a ludność Xaltocan opuściła miasto: niektórzy schronili się w Otompan (czyli w Otumbie), licząc na bliskość Texcoco, inni uciekli do państewka Metztitlan w Sierra Alta de Hidalgo.
Tepanekowie nadal prowadzili swoje kampanie: zaatakowali Acolman rządzony przez dynastię z Texcoco, a później zmusili Ixtlilxochitla, pana Texcoco, do płacenia im trybutu. Ixtlilxochitl przystał na to, aby zyskać czas na przygotowanie wojska. W 1418 r. oba ośrodki zmierzyły się na ziemiach Texcoco. Ixtlilxochitl zginął w obronie swojego terytorium. Jak podają tradycyjne relacje, poniósł śmierć w obecności swojego syna, Nezahualcoyotla, któremu udało się uciec z pomocą paziów i schronić się w regionie Huexotzinco (Huejotzingo)66. (Nieszczęścia, które spadły na młodego księcia po ucieczce z miasta, były właśnie powodem nadania mu przez współczesnych imienia Nezahualcoyotl, czyli „kojot, który pości” lub „głodny kojot”67). Wśród bytów politycznych sprzymierzonych z Azcapotzalco uczestniczyły w tej kampanii dwa niedawno powstałe miasta: Tlatelolco, które w ramach rekompensaty otrzymało prawo do danin z Huexotli, oraz Tenochtitlan, które Tepanekowie wynagrodzili trybutem ze strony samego Texcoco. Sytuacja ta jednak miała bardzo szybko się zmienić.
Mexikowie i ich Trójprzymierze
Pierwsi tlatoque, czyli władcy Mexików (tu w liczbie mnogiej; określenie tlatoani oznacza dosłownie „tego, który mówi”; w ten sposób określano najwyższych przywódców jednostek politycznych Nahua) zostali zmuszeni do płacenia trybutu Azcapotzalco i uczestniczyli w wojnach prowadzonych podczas ekspansji tepaneckiej. Acamapichtli (1376–1396) odegrał decydującą rolę w tepaneckich podbojach Xochimilco, Mizquic, Cuitlahuac i Cuauhnahuac (dzis. Cuernavaca). Huitzilihuitl (1396–1417) dowodził wojskiem Mexików w okrutnej kampanii Tezozomoca przeciw Xaltocan, a nawet brał udział w początkowych działaniach zbrojnych przeciw Texcoco. W czasie rządów Chimalpopoki (1417–1427) nastąpił kryzys związany z sukcesją w Azcapotzalco: po śmierci Tezozomoca tron pozostał w rękach jego młodszego syna Tayatzina. Nie mogąc się z tym pogodzić, pierworodny Maxtla obalił brata. Mexikowie uczestniczyli w nieudanej próbie przywrócenia na tron Tayatzina – w konsekwencji Chimalpopoca został uwięziony przez Maxtlę i zamordowany.
Mexikowie po zabójstwie władcy, udręczeni nadmiernymi daninami nakładanymi na nich przez Azcapotzalco, nawiązali kontakt z Nezahualcoyotlem, który po śmierci ojca przebywał w Dolinie Puebli i Tlaxcali, i zawarli z nim przymierze z celu pokonania Azcapotzalco. Plan ukuty przez możnych Mexików przewidywał współpracę z oddziałami Huexotzinków i porozumienie o zachowaniu neutralności z tepaneckim miastem Tlacopan, które nie popierało polityki Maxtli. Mexikom przewodził ich nowy tlatoani Itzcoatl (1427–1440).
Sojusz okazał się sukcesem – Azcapotzalco zostało pokonane w 1428 r. Przekształciło to Mexico-Tenochtitlan w niezależny ośrodek polityczny, który po raz pierwszy w dziejach nie musiał nikomu płacić trybutu.
Po pokonaniu tak potężnego rywala i nawiązaniu współpracy z największą potęgą wschodniego pasa doliny Mexikowie znaleźli się w uprzywilejowanej pozycji jako wielka stolica polityczna. Gdy podporządkowali sobie kilka dawnych ośrodków płacących daninę Tepanekom, takich jak Xaltocan i inne w rejonie Cuauhnahuac, w 1434 r. utworzyli Trójprzymierze z Texcoco i Tlacopan (Tacubą)68.
Wydaje się, że Trójprzymierze było wielkim układem politycznym, który uczestniczącym w nim trzem regionalnym stolicom miał zapewnić stabilność i długotrwałe panowanie. Podobne sojusze najprawdopodobniej występowały już wcześniej w Mezoameryce, a przykładem może być układ tworzony przez Tulę, Otumbę i Culhuacan. Przymierze zobowiązywało strony do wzajemnej pomocy i pozwalało wykorzystać doświadczenie każdego z nich w różnych częściach doliny i w relacjach z różnymi państewkami. Dawne podboje, związki dynastyczne, a nawet szlaki handlowe, w których uczestniczyła każda z trzech stron, włączano do sojuszu, przy czym żadna ze stolic nie traciła własnej tożsamości i bezpośredniej więzi z grupą podległych państewek.
W Dolinie Meksyku i jej okolicach istniało wiele ośrodków politycznych, które były bezpośrednio podporządkowane jednej z trzech wielkich stolic Trójprzymierza. Oznacza to, że oprócz płacenia trybutu jednostki te musiały znosić ingerencję polityczną sprzymierzonych tlatoque, którzy nominowali nowych władców, nawet jeśli w ten sposób naruszali zasady lokalnej sukcesji. Głównymi ośrodkami zależnymi od Tenochtitlan były Ecatepec, Tenayuca, Mexicalcingo, Huitzilopochco (Churubusco), Iztapalapa, Culhuacan, Xochimilco, Cuitlahuac i Mizquic. Od Texcoco zależały bezpośrednio Huexotla, Coatlinchan, Chimalhuacan, Otumba, Tepetlaoztoc, Acolma, Tepechpan, Tezoyuca, Chiconautla, Tulancingo, Cuauhchinanco (Cuauhchinango), Xicotepec, Pahuatlan i Tlacuilotepec. Z kolei Tlacopan sprawowało bezpośrednie rządy nad następującymi miastami: Azcapotzalco, Ocoyoacac, Coyohuacan (Coyoacán), Atlacahuacan (Tacubaya), Cuauhitlan, Tultitlan, Tepotzotlan, Huehuetoca, Tzompanco (Zumpango), Tula, Atitalaquia, Tezontepec, Mizquiyahuala, Itzimiquilpan, Apazco, Atotonilco, Itzcuintlapilco oraz Hueypuchtla. Bezpośrednia władza Tenochtitlan przekładała się, jak widać, głównie na zwierzchność nad miejscowościami nadjeziornymi i położonymi w południowej części doliny. Tlacopan miało przeważające wpływy w strefie Otomí, na zachodzie i północnym zachodzie Doliny Meksyku, a Texcoco kontrolowało liczne miejscowości na wschodzie i północnym wschodzie doliny aż do podnóża gór w stanach Puebla i Hidalgo.
Bogactwo Trójprzymierza wynikało z trzech elementów: danin ściąganych od bezpośrednich