Mapa 3.2 Jezioro Meksyk i niektóre z leżących nad nim miast w czasach Mexików
Trybuty jednostek politycznych podporządkowanych Trójprzymierzu nie były sumowane, aby rozdzielić je między trzech członków – każda prowincja musiała wysyłać należny trybut odpowiedniej stolicy. Tollocan (Toluca) wysyłała swoją daninę do Tlacopan, Cuauhtitlan oddawało trybut Tenochtitlan, a Tepotzotlan płaciło bezpośrednio Texcoco itd. Mogło się zdarzyć, że jedna prowincja płaciła daninę jednocześnie dwóm stolicom Trójprzymierza, określoną ilość każdej z nich. Tak było w przypadku Cuauhnahuac, które płaciło daninę Tenochtitlan i Texcoco.
Co najmniej trzy okoliczności mogły wpłynąć na to, że prowincja płaciła trybut akurat tej jednej spośród trzech stolic Trójprzymierza. Po pierwsze, gdy jakaś stolica wzięła większy ciężar na swoje barki w danej kampanii wojskowej i podbój określonego ośrodka politycznego mogła przypisać właśnie sobie, to automatycznie przynależał on do niej jako płatnik trybutu. Mogło to dotyczyć nawet podbojów mniej lub bardziej zamierzchłych, które nastąpiły przed utworzeniem sojuszu. Po drugie, nawet jeśli jakiś ośrodek został podbity przez Trójprzymierze, ale znajdował się w strefie wpływów jednej ze stolic, było bardziej prawdopodobne, że zostanie przyznany tej właśnie stolicy. Po trzecie, wydaje się, że istniał margines dla pewnych korekt poprzez decyzje polityczne, które pozwalały równoważyć siły w ramach Trójprzymierza, w tym także kwestię przyznawania trybutów. Należy wreszcie wyjaśnić, że Tlacopan miało zawsze mniejszą liczbę prowincji płacących daninę niż pozostałe dwie stolice, ponieważ było miastem niedawno pokonanych Tepaneków. Meksyk i Texcoco były silniejsze niż ich sprzymierzeniec z zachodniej części doliny.
Można przypuszczać, że oprócz podziału napływających trybutów istniał także podział specjalizacji między trzema sprzymierzonymi stolicami: Mexico-Tenochtitlan było bezdyskusyjnym przywódcą wojskowym: jego wojsko było najsilniejsze, a kampanie wojenne planowano w pałacu mexickiego huey tlatoani („wielki władca” lub „wielki pan”; określenie to było używane wyłącznie w odniesieniu do suwerenów hegemonicznych organizmów państwowych – jak te tworzące Trójprzymierze – którym były podporządkowane inne, słabsze jednostki polityczne). Texcoco miało najlepszą opinię w kwestii projektowania i wykonywania robót publicznych, takich jak groble i drogi, a na jego dworze dokonał się największy rozkwit kultury i sztuki. Tepanekowie z Tlacopan byli znani z biegłości w handlu.
Wiek hegemonii i splendoru Mexico-Tenochtitlan
Od kiedy Mexikowie przestali być podporządkowani Tepanekom (1428 r.) i weszli w sojusz z Texcoco i Tlacopan, ich ośrodek Tenochtitlan stał się najpotężniejszym państwem. Tlatelolco nie miało szczęścia ani w doborze sprzymierzeńców, ani w strategiach przyjętych podczas konfliktów i wkrótce zostało podporządkowane Tenochtitlan. W latach 1473–1515 nie było żadnego tlatoaniego w Tlatelolco.
Potęga Mexico-Tenochtitlan i jego imperialna władza trwały zaledwie jedno stulecie i w tym czasie rządy sprawowało sześciu władców. Panujący w latach 1427–1440 Itzcoatl doprowadził Mexików do niezależności mniej więcej rok przed swoją koronacją. Pomógł mu w tym strateg Tlacaelel, któremu przypisuje się wielkie zdolności polityczne. Za rządów Itzcoatla ustanowiono formalnie Trójprzymierze, a Mexikowie rozpoczęli kampanie militarne, takie jak podbój Cuauhquechollan (Huaquechuli w dzisiejszym stanie Puebla), które zapowiadały zdecydowaną politykę ekspansji. Wydaje się, że za czasów panowania tego władcy zaczęto też tworzyć oficjalną historię Mexików ze szkodą dla tradycji założycielskich dwóch miast-dzielnic.
Motecuhzoma69 I Ilhuicamina (1440–1496) był wielkim władcą w dziejach Mexików. To on skonsolidował państwo, umocnił sojusze i rozpoczął wielką ekspansję terytorialną. Za jego panowania doszło do straszliwej klęski głodu spowodowanej przez suszę w latach 1450–1455. Wówczas ustaliła się praktyka „wojen kwietnych” z Tlaxcallan (Tlaxcalą) i Huexotzinco: wojen uzgadnianych, których celem było branie jeńców na ofiary. Za rządów Motecuhzomy I zorganizowano jednak także ważne wyprawy wojskowe nastawione na pozyskanie większej liczby trybutariuszy. Pierwsze podboje za jego panowania dotyczyły regionu Tlahuica, czyli dolin górskich Morelos i otomíckiego Xilotepec. Po wielkim głodzie kampanie Motecuhzomy i jego sojusznika Nezahualcoyotla (władcy Texcoco) skierowały się ku Zatoce Meksykańskiej, która była naturalnym spichlerzem Mezoameryki. Później władzy Mexików zostały podporządkowane takie miasta jak Coixtlahuaca (w regionie Mixteca, 1461 r.), Chalco (na południu Doliny Meksyku, 1465) i Tepeaca (w rejonie Puebli, 1466).
Wojskowe talenty Motecuhzomy I są bezsporne, ale jego bodaj największy wkład polegał na konsolidacji państwa Mexików i dworu. Władca kierował pracami niezbędnymi dla rozwoju miasta i kontroli zasobów wody, m.in. zlecił budowę akweduktu dostarczającego wodę pitną z Chapultepec do Mexico-Tenochtitlan. Uważa się, że przy tym projekcie mógł liczyć na pewną pomoc ze strony Nezahualcoyotla, a źródła ukazują pewną zbieżność w rządach tych władców. Przedstawia się ich jako przyjaciół, nie tylko sprzymierzeńców. Obu przypisuje się zasługę uchwalenia praw, które zapewniały ich ośrodkom fundament legislacyjny. Obaj zajmowali się organizacją życia miejskiego, zakładaniem sądów i szkół, ponadto sprzyjali temu, co moglibyśmy określić jako rozbudowę własnych dworów: arystokracja rozkwitała, pałace nabrały splendoru, a życie dworskie wzbogaciło się o luksusy i etykietę. Nezahualcoyotl korzystał z ogrodów i wspaniałych łaźni na skalistych zboczach Tetzcotzinco, a Motecuhzoma czynił to samo w Chapultepec i w Huaxtepec (Oaxtepec).
Nieco w cieniu pozostają jego następcy, Axayacatl (1469–1481) i Tizoc (1481–1486), a to przez blask władców, którzy rządzili przed nimi i po nich. Axayacatl podjął wiele wypraw militarnych w kierunku Zatoki Meksykańskiej, podporządkował ostatecznie Tlatelolków (1473 r.), a także parł ku zachodowi. Po podbiciu kilku miast-państw Doliny Toluki oparł się na granicy z Taraskami. Dwie kampanie przygotowane przez Axayacatla przeciw imperium Tarasków nie powiodły się – Mexikowie nie przekroczyli granicy. Jedynym sukcesem tej wyprawy był podbój Oztoman (w stanie Guerrero), gdzie Mexikowie pozostawili kolonię wojskową z posterunkami i wieżami strażniczymi. W okresie bardzo krótkich rządów Tizoca dokonano dwóch ważnych podbojów: Yancuitlan (Yanhuitlán) w regionie Mixteca i Tochpan (Tuxpan) w Veracruz. Krótkotrwale panujący tlatoani zmarł otruty.
Ahuitzotl (1486–1502) wstąpił na tron jeszcze jako nastolatek i zmarł w młodości. Niewiele ponad 15 lat panowania poświęcił wyprawom wojennym. Żaden władca dawnego Meksyku nie miał takiej sławy okrutnego wojownika, jaka towarzyszyła temu tlatoaniemu Mexików. Swoją koronację uczcił ofiarą z 80 tys. jeńców huasteckich. Liczba wydaje się przesadzona, ale podaje ją wiele źródeł. Po kampanii w regionie Huasteca Ahuitzotl podbił Oaxakę (1494 r.) i kontynuował podboje w tamtym kierunku, maszerując na Juchitan i Tehuantepec (1497–1498). Skonsolidował władzę na terenach dzisiejszego stanu Guerrero, dokonawszy kilku krwawych podbojów obejmujących np. Teloloapan. W tej okolicy podporządkowaniu oparły się miasta-państwa Yoyote, ale największą trudnością w wojnach na zachodzie okazał się coraz większy opór Tarasków, wobec którego Ahuitzotl musiał ustąpić.
Ilustracja 3.5 Kodeks Telleriano-Remensis: Ahuitzotl wstępuje na tron i otwiera nowy etap w dziejach Wielkiej Świątyni w Mexico-Tenochtitlan dniem bezprecedensowych ofiar
Motecuhzoma II Xocoyotzin (1502–1520) panował wystarczająco długo,