120
zalewac komus sadla za skore — zwiazek frazeologiczny, znaczy: robic komus na zlosc.
121
Czerkasy — miasto nad Dnieprem, polozone ok. 60 km na polnoc od Czehrynia.
122
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.
123
repeto (lac.) — powtarzam.
124
arkan — bicz, sznur, uzywany przez Tatarow do walki; lasso.
125
wac — skrot od: wasza milosc.
126
Zaslawski-Ostrogski, Wladyslaw Dominik (1618–1656) — ksiaze, koniuszy wielki koronny i starosta lucki, jeden z najbogatszych magnatow Korony.
127
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
128
Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.
129
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
130
intelligo (lac.) — rozumiem.
131
sila (starop.) — duzo, wiele.
132
afirmowac (z lac.) — potwierdzic.
133
in fundo — w lochu.
134
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobog (1620–1659) — ksiaze, chorazy wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanislawa Koniecpolskiego.
135
miec wielkie plecy — zwiazek frazeologiczny, znaczy: miec poparcie.
136
Zacwilichowski, Mikolaj — komisarz Kozakow zaporoskich pozostajacych na sluzbie Rzeczypospolitej.
137
sila (starop.) — duzo, wiele.
138
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: zbrojny.
139
didkow syn — diabli syn, czarci pomiot; didko (ukr.) — diabel.
140
awersja (z lac.) — niechec.
141
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
142
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
143
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
144
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
145
waci — skrot od: waszej milosci.
146
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
147
pan krakowski — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.
148
wascin a. wasciny — nalezacy do waszej milosci; dzis: pana, panski.
149
oprymowac (z lac.) — napasc.
150
Zaporozcy — Kozacy z Zaporoza.
151
ekonomia — dobra ziemskie, z ktorych dochod przeznaczony byl na osobiste potrzeby krola i dworu; tu: dzierzawiony przez Czaplinskiego majatek.
152
rarog — ptak drapiezny z rodziny sokolowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokolem polskim a. sokolem podolskim.
153
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
154
wasze — tu: pan; skrot od: wasza milosc.
155
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.
156
cyga a. fryga — wirujaca zabawka dziecieca, podobna do baka.
157
rogal (pogard.) — rogacz, zdradzony malzonek.
158
Vivant — niech zyja.
159
wisniowiecczyk — zolnierz ksiecia Wisniowieckiego.
160
oblan — dzis: oblany.
161
gonic w pietke — coraz gorzej sobie radzic, tracic zdolnosc logicznego myslenia i dzialania.
162
ogar — pies gonczy, tu pogard. o krewkim Czaplinskim.
163
kundys — kundel.
164
Galata — dzis dzielnica Stambulu, polozona po europejskiej stronie ciesniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
165
A taki breszesz i breszesz (ukr.) — No wlasnie klamiesz i klamiesz a. No wlasnie szczekasz i szczekasz; ukr. brechaty — klamac (o czlowieku); szczekac (o psie).
166
Szelma jestem bez uszu — aluzja do zwyczaju obcinania uszu skazancom.
167
sloboda — nowa osada, ktorej mieszkancy sa poczatkowo zwolnieni od oplat na rzecz wlasciciela.
168
ekonomia — dobra ziemskie, z ktorych dochod przeznaczony byl na osobiste potrzeby krola i dworu.
169
znosic sie z kims (daw.) — spotykac sie z kims.
170
duchowienstwa obydwoch obrzadkow — tj. ksiezy katolickich i prawoslawnych.
171
wisniowiecczyk — zolnierz ksiecia Wisniowieckiego.
172
Wisniowiecki, Jeremi Michal herbu Korybut (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
173
nad hetmany — dzis popr. forma N. lm: nad hetmanami.
174
Wladyslaw IV Waza (1595–1648) — krol Polski w latach 1632–1648.
175
Quatuor articuli judicii castrensis: stuprum, incendium, latrocinium et vis armata alienis aedibus illata (lac.) — Cztery artykuly sadu polowego: gwalt, podpalenie, rozboj i napasc zbrojna sila na czyjs dom.
176
vis armata (lac.) — sila zbrojna.
177
gluszec — duzy ptak z rodziny kurowatych, przyslowiowy ze wzgledu na swoje obyczaje godowe, kiedy to puszy sie i spiewa piesn godowa, nie