oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
1114
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
1115
knecht — niemiecki zolnierz piechoty.
1116
kolet (z fr. collet: kolnierz) — stroj wojskowy ze skory losia lub wolu.
1117
Herr Hauptmann (niem.) — panie hetmanie.
1118
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
1119
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
1120
spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.
1121
piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.
1122
Feuer (niem.) — ognia.
1123
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
1124
rekognoskowac (z lac. recognosco) — rozpoznac, zbadac, przegladac.
1125
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
1126
Galata — dzis dzielnica Stambulu, polozona po europejskiej stronie ciesniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
1127
Zolte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeka Zolta w pld. czesci Ukrainy; dzis miasto z kopalniami rud zelaza i uranu, polozone ok. 100 km na zachod od Dniepropietrowska.
1128
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zolnierz.
1129
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
1130
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — syn hetmana wielkiego Mikolaja Potockiego, starosta nizynski, zmarl w niewoli po bitwie pod Zoltymi Wodami.
1131
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
1132
z hetmany — dzis popr. forma N. lm: z hetmanami.
1133
zbawic (starop.) — pozbawic.
1134
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1135
czambul — oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych lub zagarniecia lupow i jasyru.
1136
Chodkiewicz, Jan Karo herbu Gryf z Mieczeml (1560–1621) — hetman wielki litewski, starosta generalny zmudzki, wybitny dowodca, bral udzial w tlumieniu powstania Nalewajki, w wojnie inflanckiej, wojnie polsko-rosyjskiej, zmarl w obozie po bitwie pod Chocimiem.
1137
bitwa pod Kircholmem (1605) — zwyciestwo wojsk polskich nad szwedzkimi w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611); Kircholm — dzis miejscowosc Salaspils na Lotwie, 25 km na pld. wschod od Rygi.
1138
osmnascie (starop.) — osiemnascie.
1139
bitwa pod Kluszynem (1610) — zwyciestwo wojsk polskich nad rosyjsko-szwedzkimi w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618.
1140
mnogimi umu swojego oczyma (z ukr.) — licznymi oczami swego rozumu.
1141
mnogimi umu swojego oczyma, jako lowiec chytry, na wszystkie strony pogladajac i straze na mile i dalej od obozu majac — Samoil Weliczko, 62 [Samoil Welyczko (1670–ok.1728) — ukr. kronikarz, autor Kroniki zdarzen w Poludniowo-wschodniej Rosji w XVII w., napisanej m.in. na podstawie pamietnikow polskich, przedstawiajacych walki z Kozakami w 1638 r.; Red. W.L.]. [przypis autorski]
1142
Zolta Woda — dzis: Zolta, rzeka na pld. Ukrainie.
1143
dostac — tu: dorownac.
1144
Zaporozu — tu: Kozakom zaporoskim.
1145
ordyniec — czlonek ordy tatarskiej.
1146
bunczuk — symbol wladzy wojskowej, drzewce, ozdobione konskim wlosiem.
1147
Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.
1148
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy w wojsku polskim, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
1149
kitajka (starop.) — chustka, wstazka jedwabna.
1150
detyna (ukr.) — dziecko, dziecina.
1151
hallakowanie — dzikie okrzyki bojowe, wzywanie Allaha.
1152
siczowy — kozacki; Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1153
Czorty, ne Lachy (ukr.) — diably, nie Polacy.
1154
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zolnierz.
1155
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
1156
ordynek (z niem. Ordnung) — porzadek, szyk.
1157
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy w wojsku polskim, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
1158
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
1159
odyniec — dzik samotnik.
1160
dragonia — wojsko, walczace pieszo, a poruszajace sie konno.
1161
telega — duzy woz.
1162
wojlokowy (z tur.) — filcowy, wykonany ze zbitej welny.
1163
Wisniowiecki, Jeremi Micha herbu Korybutl (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
1164
primus inter pares (lac.) — pierwszy miedzy rownymi.
1165
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1166
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na