192
serpens (lac.) — waz.
193
hadko (z bialorus.) — przykro, obrzydliwie.
194
godnosc — tu: nazwisko.
195
waszeci — skrot od: waszej milosci.
196
podrywal — tu: przerywal.
197
bitwa pod Chojnicami (1454) — bitwa wojsk polsko-litewskich pod wodza Kazimierza Jagiellonczyka z Krzyzakami w czasie wojny trzynastoletniej; te sama nazwe nosi bitwa z czasow potopu szwedzkiego (1657).
198
wasze — tu: pan; skrot od: wasza milosc.
199
wacpan (daw.) — skrot od: wasza milosc pan.
200
sekundowac (z lac. secundare: wspierac, popierac) — pomagac.
201
ze lbow sie kurzy — zartobliwie o pijanych.
202
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
203
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
204
spasi Chryste (ukr.) — ratuj, Chryste.
205
dokumenta — dzis popr. forma B. lm: dokumenty.
206
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
207
bisurmanin (przest. pogard.) — muzulmanin; tu: sultan turecki i chan tatarski.
208
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
209
Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.
210
Zaporoze — tu: kozacy z Zaporoza, nie pozostajacy stale na niczyim zoldzie.
211
regestrowi — Kozacy pozostajacy na zoldzie Rzeczypospolitej.
212
czern — tu: tlum, biedota.
213
futornicy — mieszkancy futorow, drobna szlachta.
214
Korsun (dzis ukr.: Korsun-Szewczenkiwskij) — miasto na srodkowej Ukrainie nad rzeka Ros, w sredniowieczu zamek wladcow kijowskich, w XVII w. rezydencja Wisniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciezyli wojska polskie.
215
religionis nullius (lac.) — zadnej religii.
216
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda braclawski i kijowski, pan na Brusilowie i Huszczy, ostatni prawoslawny senator Rzeczypospolitej, negocjowal z Kozakami podczas powstan Pawluka i Chmielnickiego.
217
kazden (daw., dial.) — dzis popr.: kazdy.
218
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
219
piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.
220
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
221
czumak (daw., ukr.) — chlop ukrainski, zyjacy z handlu, przewozacy swoj towar, czesto na bardzo duze odleglosci, wozami zaprzezonymi w woly.
222
pasiecznik — hodowca pszczol, wytworca miodu.
223
woskoboj a. woskobojnik (daw.) — czlowiek zajmujacy sie obrobka wosku pszczelego, uzywanego do produkcji swiec.
224
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
225
podwoda — woz konny do przewozenia towarow i ludzi.
226
Kozacy regestrowi — Kozacy pozostajacy na zoldzie Rzeczypospolitej.
227
siromacha (daw. ukr.) — wloczega; wilk-samotnik.
228
Sokole jasnyj... Ty daleko widajesz. (ukr.) — Sokole jasny,/ Bracie moj rodzony,/ Ty wysoko latasz,/ Daleko siega twoja wiedza (a. wladza).
229
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
Przypisy
1
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
2
popetac — powiazac; tu: skuc.
3
wojewodztwo braclawskie — w XVII w. wojewodztwo nalezace do Malopolski, sasiadujace z woj. kijowskim i podolskim; Braclaw — miasto na srodkowej