chan — wladca tatarski.
107
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
108
zagon — szybki wypad oddzialu konnego daleko na tereny wroga, zorganizowany w celu zdobycia lupow, wziecia ludzi w jasyr (tj. w niewole) i oslabienia obrony przeciwnika; takze: oddzial konny, przeznaczony do takich walk.
109
szlyk — czapka futrzana, zwezana ku gorze.
110
soboli — z futra sobolowego; sobol — nieduzy ssak drapiezny z rodziny lasicowatych o cennym futrze.
111
Woloch — czlowiek z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
112
Koniecpolscy herbu Pobog — rod magnacki, wywodzacy sie spod Czestochowy i posiadajacy ogromne dobra na Ukrainie.
113
ekonomia — dobra ziemskie, z ktorych dochod przeznaczony byl na osobiste potrzeby krola i dworu.
114
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.
115
feniks (mit.) — ptak ognisty, odradzajacy sie z popiolow; tu: nagle a spektakularne zjawisko.
116
wac — skrot od: wasza milosc.
117
bitwa pod Cecora (1620) — zakonczona zwyciestwem wojsk turecko-tatarskich nad Polakami podczas odwrotu, spowodowanego przez niezgode i niesubordynacje polskich magnatow; do niewoli dostal sie wowczas m.in. Bohdan Chmielnicki; Cecora — miejscowosc w pn.-wsch. Rumunii.
118
eksperiencja (z lac.) — doswiadczenie.
119
Czaplinski, Daniel — podstarosci czehrynski, rotmistrz wojska polskiego.
120
zalewac komus sadla za skore — zwiazek frazeologiczny, znaczy: robic komus na zlosc.
121
Czerkasy — miasto nad Dnieprem, polozone ok. 60 km na polnoc od Czehrynia.
122
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.
123
repeto (lac.) — powtarzam.
124
arkan — bicz, sznur, uzywany przez Tatarow do walki; lasso.
125
wac — skrot od: wasza milosc.
126
Zaslawski-Ostrogski, Wladyslaw Dominik (1618–1656) — ksiaze, koniuszy wielki koronny i starosta lucki, jeden z najbogatszych magnatow Korony.
127
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
128
Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.
129
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
130
intelligo (lac.) — rozumiem.
131
sila (starop.) — duzo, wiele.
132
afirmowac (z lac.) — potwierdzic.
133
in fundo — w lochu.
134
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobog (1620–1659) — ksiaze, chorazy wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanislawa Koniecpolskiego.
135
miec wielkie plecy — zwiazek frazeologiczny, znaczy: miec poparcie.
136
Zacwilichowski, Mikolaj — komisarz Kozakow zaporoskich pozostajacych na sluzbie Rzeczypospolitej.
137
sila (starop.) — duzo, wiele.
138
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: zbrojny.
139
didkow syn — diabli syn, czarci pomiot; didko (ukr.) — diabel.
140
awersja (z lac.) — niechec.
141
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
142
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
143
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
144
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
145
waci — skrot od: waszej milosci.
146
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
147
pan krakowski — Mikolaj Potocki,