Пхьаьрсийн голашца хьалхарнаш дIаса а тоьттуш, сенарваьлла9 тобанна йуккъехула хьалха могIаршка веана, сeцира буто воккха стаг.
– Цул сов, полковник, тхо нуьцкъах салт доху бохуш, хабарш ду, – сих-сиха можах куьг хьокхуш, къамел долийра цо. – ТIaьххьара тхан долахь йисина лаьттан коржамаш а дIайоху, кертарчу котамийн кортойн цIарах а налог тухур йу, боху…
– Шаьш салт дахарна ма кхералаш, – бат саттийра полковнико. – Шух хуьлу салтий?! Шу тайпа хIоранаш, гуттар гIаддайча, милице-м оьцург хир йара. «Налогаш» бохуш, аш йуьйцу хабарш а эрна йу. XIинццалцчул къен цкъа а хир дац шу, ткъа шу хьал долуш хилахь, налог а йоккхур йу. Mа кхера шайн долара мохк дIабаккхарна а. Мохк бустуш лелачийн Iалашо йу шун доларчу латтанашна дозанаш тоха, шуна йукъара девнаш дIадаха. Амма, шун начальник со хилча, ма хала дара соьга шун мехкан шунаш, дозанаш къестадайта. И шунаш къyьйсуш, шаьлтанаш Іyьттуш, вовшехлеташ, кхачадолуьйтур дара ас шу.
Шина пІeлга лаьцна мекх xьовзош, тобанна тIехула бIаьрг кхарстийра полковнико. Цо хIун боху ца хууш, дист ца хуьлуш, ладоьгIна лаьттара адам.
– Сан багах цхьа дош аьлча, Хаси-Юьртара хьаладеанчу эскаро чим бийр бу шун йуьртах. Суна хаац, округан начальник вийнарг шух мила ву. Бехкениг схьалахь, цунна таIзар дийр ду ас, ца лахь – массарна a. Ойла йан цхьа буьйса ло ас шуна. Кхана Іyьйранна малх схьакхетале зуламхо сан карахь ца хуьлу-кх – тIаккха суна цІоганаш ма хьийзаделаш. Ас ца элира ала дац шуна. ХIара йурт лаьттинчохь чим хир бу, масех стаг ирхъуллур ву, бисинарш Сибрех бохуьйтур бу!
Къамел гочдича, гIовгIа йелира нахана йуккъexь.
– Маьхьарий стенна хьоькху цара? – xaьттира Батьяновс талмаже.
– Бехкениг шайна карор вац, боху.
– Цхьамма хIунда ца олу xІокхара, варраша санна, маьхьарий а ца хьоькхуш? Веханиг, ахь алал, – ЯнгIулбина тIе пӀелг хьажийра полковнико.
– Начальник вийнарг, ведда, Нохчмахка вахна, – сацамболлуш схьахьедира ЯнгIулбис. – Иза воккха стаг ву, бIе шаре ваьлла. Бехк цуьнан бац, шун полконкан бу. Дала дина бехкечунна таІзар. Оцу тIехь гIуллакх чекхдалийтича, нийса хета тхуна.
– Цуьнан гергара нах схьало, ала цаьрга.
– Уьш а бац. Шайн стаг а эцна, бевдда.
– Дика ду хIета, – ла а доьгIна, вистхилира Батьянов. – Со-м хIара гIуллакх машаре дерзо гIертара. Шуна лаац-кх. И цхьаъ дIадели. Ткъа цхьа ахсахьт хьалха гIопера говраш йигнийла хаьий шуна?
– Тхуна хезна дац, хьан оьздалла, – массарна а хьалхара жоп делира кхеравеллачу йуьртдас.
– Шуна хIунда ца хаьа, – тIечевхира Батьянов, – шайн мера кIелхьара кхо бIe гергга говр йуьгуш? Хиъна а ца Iаш, шун бертахь ма йигна уьш. ХІокху минoтeхь орца даккха къушна тIаьхьа. Зандакъехьа дIайигна уьш. Сарале говраш йуха ца йерзайахь, шуна дуьйцу а ца хезна таIзар дийр ду ас йуьртана. Аш жоп дала деза шайн махка тIехь хиллачу зуламах. Iедалан хьаькам а вийна аш, эскаран говраш а йигийтина. Шайна лаьий – йигнарш йухайалайе, шайна лаьий – шайниш схьало. Кхана Іуьйранна кхин къамел хир ду вайн.
ГIайгIане эгна нах а битна, майданара дIавелира Батьянов. Улло иккхинчу