Kies uit hierdie twee opsies watter een by elk van die volgende verduidelikings pas en skryf dit neer.
16.1Ouma voel verbitterd teen die Britse Ryk omdat sy as kind saam met haar ma en broer en susters na die konsentrasiekamp geneem is. Daar is hulle verneder en gespot bloot omdat hulle Boere was. Nie net is al hulle besittings van hulle weggeneem nie, maar hulle menswees is ook weggevat. Toe die broer sterf, is hy selfs naamloos begrawe. Hulle moes na die oorlog weer alles van voor af opbou. (1)
16.2Ouma is hartseer omdat sy besef dat die familiegrond wat al die jare bewoon is, nou óf nie meer hulle s’n is nie omdat dit in die Anglo-Boereoorlog deur die Engelse gekonfiskeer is en as ’n hospitaal gebruik is, óf dat die enigste erfgenaam gesterf het en dat dit dus nie meer Geldenhuys-grond kan wees nie, want niemand kan die van oordra nie. (1)
17Dink jy ouma Makkie gaan vol vrede sterf? Motiveer jou antwoord. (2)
[30]
SAMEVATTING/TOEPASSING
Soms kan die verbittering en hartseer wat ’n gesin as gevolg van ’n slegte of traumatiese gebeurtenis beleef, geslagte lank oorgedra word – al ken die jonger generasies nie al die feite nie.
VERRYKING
Hou ’n klasbespreking van hoe dit waaraan families glo en wrokke wat hulle koester, kan veroorsaak dat stereotipering van byvoorbeeld ras of kultuur in ’n familie kan aanhou.
WENKE VIR ONDERWYSERS
Lees en kyk na meer oor die verskroeideaardebeleid by: www.afrikanergeskiedenis.co.za/die-beleid-van-verskroeide-aarde/
die tak vol bloeisels deur Charl J.F. Cilliers
(Bl. 17 in Vers en vlam)
WAAROOR GAAN DIE GEDIG?
Die spreker beskryf ’n tak vol bloeisels se skaduwee teen ’n wit muur.
The shadow of a branch full of blossoms on a white wall is described.
NOG WOORDVERKLARINGS
r. 1 tak (branch)
r. 2 skadu (shadow)
r. 3 muur (wall)
LEES DIE GEDIG
’n Haikoe is ’n digvorm wat in Japan ontstaan het. Dit bestaan tradisioneel uit drie reëls met vyf klankgrepe in die eerste reël, sewe in die tweede en vyf in die laaste reël. Gewoonlik fokus die inhoud op ’n natuurverskynsel en is daar ’n verwysing na een van die vier seisoene. Die digter gebruik dikwels ’n beskrywing van twee beelde – meestal teenstrydig met mekaar.
“die tak vol bloeisels” voldoen aan die uiterlike en innerlike kenmerke van ’n haikoe. Die eerste reël bestaan uit vyf klankgrepe/lettergrepe, die tweede reël uit sewe en die derde reël weer uit vyf. Die “bloeisels” dui aan dat die haikoe na die lente verwys. Die eerste beeld wat vir die leser geskets word, is die tak met bloeisels. Die tweede beeld is die skadu van hierdie tak vol bloeisels teen ’n wit muur. Die eerste beeld bevat kleur en simboliseer nuwe lewe, teenoor die tweede beeld wat ’n donker kol teen ’n wit muur is en geen lewe bevat nie.
ONDERRIGVRAE OOR DIE GEDIG
Met die gedig langs jou, beantwoord die volgende vrae:
1Die titel dui aan dat die haikoe oor ’n tak vol bloeisels handel.
1.1Word ’n tak vol bloeisels in die gedig beskryf? Motiveer jou antwoord. (2)
1.2Evalueer of die titel gepas is. (2)
2Omkring die korrekte antwoord: In die gedig is dit somer / herfs / winter / lente. (1)
3Waarvan is bloeisels simbolies? (1)
4Hoekom, dink jy, is die woord “een-tonige” met ’n koppelteken geskryf? (2)
5Hoe kan “een-tonige” dubbelsinnig geïnterpreteer word? (2)
6Noem die ooreenkoms tussen die skadu en die muur. (1)
7Verduidelik die kontras/teenstelling tussen die volgende. (Wenk: dink aan die simboliek.)
7.1die bloeisels en die skadu (2)
7.2die tak vol bloeisels en die muur (2)
7.3die skadu en die wit muur (2)
8Voltooi die volgende tabel wat illustreer dat “die tak vol bloeisels” wel uiterlik aan die tradisionele haikoe se vereistes voldoen: (4)
| Aantal reëls | |
| Klankgrepe/lettergrepe in reël 1 | |
| Klankgrepe/lettergrepe in reël 2 | |
| Klankgrepe/lettergrepe in reël 3 |
9Watter natuurverskynsel word in die gedig beskryf? (1)
10Onderstreep die korrekte antwoord om die stelling te voltooi.
Die tema of boodskap is:
A. Die mooi in die lewe is eintlik vervelig.
B. Ons kan maklik die skoonheid van iets miskyk as ons vergeet om op die werklike objek te fokus en eerder na ’n afbeelding daarvan kyk. (1)
11Ervaar die spreker die tak vol bloeisels as iets positiefs? Motiveer jou antwoord. (2)
[25]
SAMEVATTING/TOEPASSING
Die spreker fokus op die skadu van ’n tak vol bloeisels teen ’n wit muur in plaas daarvan om na die tak vol bloeisels self te kyk.
Dikwels sien ons nie die skoonheid van iets raak nie omdat ons nie reg kyk nie. Ons sal eerder na die donker skadu teen die wit muur kyk in plaas van na die kleurvolle tak vol bloeisels.
VERRYKING
Dink aan jou gunstelingseisoen. Skryf nou ’n haikoe waarin jy iets positiefs van daardie seisoen beskryf.
WENKE VIR ONDERWYSERS
Hoe om ’n haikoe te skryf:
•www.creative-writing-now.com/how-to-write-a-haiku.html
•www.litnet.co.za/kompetisie-skryf-die-groot-afrikaanse-haikoe
•www.storiewerf.co.za/skryf/skryf_haiku.htm
•www.youtube.com/watch?v=MfzrAk6EV9c
droë weerligstraal deur Charl J.F. Cilliers
(Bl. 19 in Vers en vlam)
WAAROOR GAAN DIE GEDIG?
’n Droë rivierbedding wat in die weerlig sigbaar is, word beskryf.
A dry riverbed, visible because of lightning, is described.
NOG WOORDVERKLARINGS
r. 1 droë (dry): sonder die teenwoordigheid van water of vog
r. 1 weerligstraal (lightning bolt): die sigbare teken van weerlig
r. 2 verrimpelde (wrinkled): iets wat nie glad is nie en vol plooie is
LEES DIE GEDIG
’n Haikoe is ’n Japannese digvorm wat tradisioneel uit drie reëls met vyf klankgrepe in die eerste reël, sewe in die tweede en vyf in die laaste reël bestaan. Die inhoud handel gewoonlik oor ’n natuurverskynsel. Die digter beskryf meestal twee beelde wat met mekaar kontrasteer.
“droë weerligstraal” voldoen aan die uiterlike en innerlike kenmerke van ’n haikoe. Die eerste reël bestaan uit vyf klankgrepe/lettergrepe, die tweede reël uit sewe en die derde reël weer uit vyf. Die natuurverskynsels waarna verwys word, is eerstens weerlig en tweedens droogte. Weerlig is dikwels ’n voorloper van reën en daarom is die teenwoordigheid van ’n weerligstraal in teenstelling met die rivierbedding wat al lank sonder water is. Daar is al krake en riwwe. ’n Droë donderstorm vind plaas wanneer daar donderweer en weerlig teenwoordig is, maar die vog opdroog voordat dit die grond kan