•Kan jy beeldspraak identifiseer? Watter vorm van beeldspraak kom in reël 2–3 voor? Wat beteken dit? Kan jy nog voorbeelde van beeldspraak in die gedig identifiseer?
•Daar is veertien reëls. Dui aan watter tipe strofes voorkom: ’n strofe van vier reëls en een van drie reëls.
•Skryf boaan die eerste agt reëls neer wat ’n strofe-eenheid van agt reëls genoem word en skryf bokant die laaste ses reëls wat so ’n strofeverdeling genoem word.
•Vorm die eindrym ’n vaste patroon? Dui deur abc … te gebruik aan watter eindwoorde met mekaar rym.
| Oor gedigte moet jy eintlik net TWEE vrae beantwoord: Wat sê die gedig? Hoe weet jy dit? |
Jy kan ook hierdie metode gebruik om ’n gedig te ontleed:
As jy ’n gedig vir die eerste keer lees, is daar ’n “reseppie”/wenke/kontrolelys wat jy kan gebruik om dit op jou eie te ontleed:
•Begin deur die gedig hardop te lees.
•Onderstreep klanke wat herhaal of kleur dit met geel in. Klinkers/vokale wat herhaal, word assonansie genoem en medeklinkers/konsonante wat herhaal, is alliterasie. Probeer om die funksie te bepaal. Is dit om klankrykheid te verhoog en woorde te verbind soos by “Kinders van die wind” (bl. 33 in Vers en vlam) of maak dit die ritme vinniger of stadiger?
•Omskryf onbekende woorde of uitdrukkings in jou eie woorde.
•Lees nou elke strofe deur en probeer in jou eie woorde opsom waaroor daardie strofe gaan.
•As jy sien dat woorde of idees herhaal, omkring daardie woorde in een kleur. Probeer bepaal wat die funksie van die herhaling is. In “Kinders van die wind” word die idee van oudheid deur herhaling beklemtoon. Die refrein (die strofe wat herhaal) versterk die tema.
•Onderstreep voorbeelde van beeldspraak in rooi en skryf langsaan neer watter soort beeldspraak dit is. Is dit byvoorbeeld ’n metafoor soos in strofe 1 van “Kinders van die wind” of ’n vergelyking soos in strofe 2?
•Gaan terug na die titel. Watter simboliese betekenis kan die titel inhou? Gaan die gedig regtig oor die wind se kinders of simboliseer dit iets meer?
•Omkring uitdrukkings en woorde wat by die titel aansluit. Dit kan jou help om die betekenis van die titel te ontsyfer. “swerwers sonder rigting” en “soekers wat nooit vind” word gelykgestel aan “kinders van die wind” wat “almal” is, en daarom kan ons aflei dat die titel by die tema van die gedig aansluit: almal in die lewe het ’n begeerte om meer te hê en niemand kan vooraf weet waarheen die lewe hulle gaan neem nie.
•Skryf die denotatiewe (letterlike) en konnotatiewe (figuurlike) betekenis van woorde/uitdrukkings neer.
•As daar ’n voorbeeld van ironie is, dui dit aan en skryf kortliks wat ironies is.
•Kyk na die leestekens in die gedig en dui leestekens met ’n bepaalde funksie aan. In “Kinders van die wind” sal die ellips asook die aandagstreep se funksies aangedui moet word.
•Bepaal of die spreker en wie hy is of watter tipe spreker dit is, ’n bepaalde funksie vervul. In “Kinders van die wind” is dit ’n eerstepersoonspreker, maar die boodskap word nie daardeur versterk nie. Die aangesprokene is in hierdie gedig ook nie duidelik nie, maar die “almal” wat as kinders van die wind gesien kan word, betrek die leser.
•Kyk na die uiterlike bou. “Kinders van die wind” het vyf strofes van vier reëls elk (’n kwatryn genoem). Elke strofe se tweede en vierde reël se eindwoord rym. Tog rym reël 1 en 3 se woorde nie, so daar is nie ’n vaste rympatroon nie. Die aantal lettergrepe per reël vorm ’n definitiewe patroon. Hierdie patroon help om die ritme te versterk en die musikaliteit te bevorder.
4. Gedigontledings
Oor monnemente gepraat deur Peter Blum
(Bl. 10 in Vers en vlam)
WAAROOR GAAN DIE GEDIG?
Die spreker kontrasteer die Voortrekkermonument in Pretoria in die noorde van Suid-Afrika met die meer menslike standbeelde in die suide. Hy vergelyk die Voortrekkermonument met ’n leë sirkustent sonder lewe en pret. Dis vir hom te groot, te lelik en te duur. Hy dryf ook die spot met standbeelde van ’n paar openbare figure. Hy voel hulle is meer “menslik”, maar hy sê ook wat hom pla.
The speaker contrasts the Voortrekker Monument in Pretoria in the north of South Africa with the more humanlike statues in the south. He compares the Voortrekker Monument to an empty circus tent without any life and fun. He thinks it’s too big, too ugly and too expensive. He also pokes fun at the statues representing prominent historical figures. He feels they are more “humanlike”, but even so, there are still some things about them that bother him.
NOG WOORDVERKLARINGS
r. 13 reisiesbaan (racecourse): plek vir wedrenne
r. 14 spanspek (melon): somervrug
aangesprokene: Die iets of iemand met wie die spreker in die gedig praat. Bv. “Wat spog jul …” (r. 1)
LEES DIE GEDIG
Die Voortrekkermonument staan in Pretoria en beeld hoofsaaklik die geskiedenis van die Groot Trek uit. Die standbeelde van die Kaap is Andrew Murray, ’n godsdiensleier wat mense wou ophef, Jan Hofmeyr, ’n kampvegter vir Afrikaans en sy kultuur, Jan van Riebeeck, die stigter van die verversingspos aan die Kaap, Cecil John Rhodes wat die hele Afrika, van Kaapstad tot Kaïro, vir die Britse Ryk wou kolonialiseer, en koningin Victoria, ook as simbool van kolonialisme. Kolonialisasie vind plaas wanneer ’n land of ’n regering gedeeltes van ander gebiede buite hulle grense vir hulle land toe-eien, soos wat die Engelse hier in Afrika kom doen het. Kaapse Afrikaans is ’n vorm van Afrikaans wat in die Kaap, en veral op die Kaapse Vlakte, gepraat word, bv. “kjend” in plaas van “kind” en “lielak” in plaas van “lelik”. Hierdie sonnet is deel van die “Kaapse sonnette” van die digter waarin al die sprekers Kaapse Afrikaans praat. Die hele gedig is satiries, wat beteken dat daar die spot gedryf word met die monumente en standbeelde waarna verwys word.
ONDERRIGVRAE OOR DIE GEDIG
Met die gedig langs jou, beantwoord die volgende vrae:
1Kies die korrekte antwoord:
Die spreker in die gedig is (Peter Blum/’n bruin persoon/’n wit student). (1)
2Die aangesprokene (person being addressed) is die persoon met wie die spreker in die gedig praat. Wie is die “jul” in hierdie gedig? (1)
3“Daar is ’n eerstepersoonsverteller in die gedig.” Stem jy saam met hierdie stelling? Motiveer jou antwoord. (1)
4Strofe 1 en 2 verwys na ’n sekere monument in die noorde van ons land.
4.1Watter monument is dit? (1)
4.2Haal minstens TWEE woorde uit strofe 1 aan wat die monument beskryf. (2)
4.3Skryf DRIE aspekte van die monument neer wat deur die spreker in strofe 1 gekritiseer word. (3)
5Herlees versreël 5 van die gedig.
5.1Haal ’n woord uit strofe 1 aan wat pas by die “sirkustent” in hierdie versreël. (1)
5.2Noem TWEE tipiese elemente van ’n sirkus wat in strofe 2 voorkom in jou eie woorde. (2)
5.3Hoe is dié monument vir die spreker anders as ’n sirkustent? (1)
5.4Skryf TWEE woorde uit strofe 2 neer wat ’n konnotasie met humor het. (2)
6Met watter woord in die