Best Books Studiewerkgids: Vers en vlam: ’n Poësiebloemlesing
vir Graad 10 Eerste Addisionele Taal
Saamgestel deur
René Badenhorst
Marianne Ross
Ilna Stander
Wilreza Theron
Die uitleg van hierdie digitale uitgawe van die Best Books Studiewerkgids: Vers en vlam: ’n Poësiebloemlesing vir Graad 10 Eerste Addisionele Taal kan verskil van dié van die gedrukte weergawe, afhangende van die instellings op jou leser. Die uitleg vertoon optimaal as jy die standaard instellings op jou leser gebruik. Lesers kan eksperimenteer met die instellings om die vertoning te verbeter.
Die bladsyverwysings in hierdie uitgawe verwys na die bladsye in die gedrukte boek.
1. Inleiding tot hierdie studiewerkgids
Die Afrikaanse uitdrukking “iemand is vuur en vlam” verwys na iemand wat baie opgewonde en entoesiasties is. Die digbundel Vers en Vlam se titel is aan dié uitdrukking ontleen. Dit maak gebruik van woordspeling deur ’n deel van die bekende uitdrukking te behou en ’n ander deel te vervang. Dink aan ’n gedig soos aan ’n vlam. Wanneer ’n vlam aangesteek word, verdryf dit die koue en donker, daar is lig en waarde wat veel verder as die vlammetjie strek.
Vers en vlam stel jou in staat om te beleef hoe Afrikaanse gedigte kreatief, intelligent en vindingryk met die taal omgaan. Jy sal die geleentheid kry om die taal te hoor, te lees en te skryf en só te leer hoe taal gemanipuleer kan word om iets te beklemtoon en bykomende betekenis daaraan te gee. Die doel is nie dat jy die “regte antwoord” sal vind nie, maar dat jy sal leer hoe om te verduidelik waarom ’n woord, frase of gedig ’n bepaalde betekenis vir jou skep. Ook sal jy leer dat gedigte mens kan ontroer, vermaak en jou verbeelding gaande maak. Jy sal ook die geleentheid kry om oor die tema of sentrale gedagte in verse na te dink en te sê of jy daarmee saamstem, daarvan verskil of heeltemal ’n ander mening huldig.
Mag hierdie gids jou begelei om die vlam van elke gedig in Vers en vlam te ontdek.
2. Wat sê die KABV oor lees en gedigte?
| Sien die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring vir Afrikaans Eerste Addisionele Taal: bl. 13–14, 16–17, 28–33 |
Twee van die volgende literêre genres moet in graad 10 behandel word: kortverhale, ’n drama, ’n roman en poësie.
Indien gedigte as een van die genres gekies word, moet ses gedigte behandel word en dus in toetse en eksamens formeel geassesseer word. Onderrig poësie en nie net spesifieke gedigte nie. Leerders behoort ook kennis te maak met gedigte vir die genot van die lees daarvan en vir verryking. Die onderrig van gedigte moenie gaan oor die regte antwoord nie, maar oor die interpretasie en persoonlike belewing daarvan.
Die onderrig van poësie behoort nou aan te sluit by kreatiewe skryfwerk en die taalkenmerke van die teks.
’n Gedig behoort as ’n driefase-aktiwiteit hanteer te word:
Die drie fases kan vergelyk word met ’n beker vrugtepons. Gewoonlik lê die stukkies vrugte onder in die beker met heel bo die meer waterige deel en die heerlike sap in die middel. Die waterige deel is dit wat jy eers uit die beker moet gooi om by die middelsap te kom – alles wat kan keer dat jy die teks verstaan, alles wat eers “oopgemaak” moet word. Dan kom jy by die middelsap, die teks self. En onder in die beker lê die stukkies vrugte, die gedeelte waar jy self op die teks reageer, en ook die verryking wat die gedig vir jou bring.
Die formele studie van gedigte vir Eerste Addisionele Taal: Wat moet jy bemeester?
Leerders moet die metataal (terminologie) van die genre kan toepas om die literêre elemente daarvan te verstaan en te waardeer.
•Verstaan die unieke kenmerke van die poësie.
•Wees in staat om die figuurlike en retoriese taalgebruik in poësie te identifiseer en te verduidelik:
| Beeldspraak | personifikasie, vergelyking, metafoor |
| Stylfigure | inversie, simbool, karikatuur, onomatopee/klanknabootsing, ironie, kontras, spot, satire, sarkasme, antiklimaks, eufemisme, hiperbool, woordspeling, metonimia, onderbeklemtoning. |
•Verduidelik die kenmerke van soorte gedigte en hoe die volgende verband hou met die tema/boodskap:
| versreël- en strofebou, rym, halfrym (alliterasie, assonansie), ritme, refrein, herhaling, beeldspraak en stylfigure |
•Identifiseer en verstaan die skrywer/digter se bedoeling.
Die leser van ’n gedig moet die volgende twee vrae oor ’n gedig kan beantwoord:
•Ken die kognitiewe denkvlakke waarvolgens vrae opgestel word. Barret se taksonomie word gebruik by die assessering van gedigte. Buiten in toetse, gaan jy in die Junie- en Novembereksamen oor die gedigte geassesseer word.
| Barret se taksonomie (kognitiewe denkvlakke) | |||
| Vlak 1Letterlik | Vrae se antwoorde staan direk in die teks. | Wie/waar/hoe het …Beskryf …Identifiseer … | 40% |
| Vlak 2Herorganisasie | Vrae wat ’n herorganisasie, analise of sintese van die inligting in die teks vereis. | Maak ’n opsomming van …Groepeer …Gee die verskille/ooreenkomste …Gee ’n oorsig … | |
| Vlak 3Afleiding | Vrae oor inligting wat nie direk in die teks staan nie, maar geïnterpreteer moet word met bestaande kennis. | Vergelyk …Verduidelik …Wat is die oorsaak/gevolg …Wat openbaar die …Dui die beeldspraak aan …Gee die hoofgedagte … | 40% |
| Vlak 4Evaluering | Vrae waarin waardes, houdings en oortuigings beoordeel word. | Dink jy …Stem jy saam met …Wat sê dit vir jou …Bespreek krities …Lewer kommentaar … | 20% |
| Vlak 5Waardering | Vrae wat die sielkundige en estetiese impak van die teks op die leser evalueer. | Bespreek jou reaksie op …Wat sou jy … | |
Met erkenning aan die Departement van Basiese Onderwys vir die inligting uit die KABV-dokument 2011
3. Hoe om ’n gedig te ontleed
Gebruik die stappe hieronder om “Verhaal” (bl. 36) te ontleed.
•Lees die gedig.
•Slaan die volgende woorde/uitdrukkings se betekenis na en skryf dit bo die woorde op die gedig neer:
–spiraal
–beurtelings
–woning
–gehandel
–aanvaarding
–langsaamaan
–wanhoop
–versmelt
Is daar nog woorde wat jy nie verstaan nie? Slaan die betekenis in ’n woordeboek na.
•Wat, dink jy, beteken elke strofe? Som elke strofe in ’n sin of twee op en skryf dit in die linkerkantse blokkies neer.
•Kyk na die titel, “Verhaal”. Skryf in die Titel-blokkie oor wie en waaroor die “verhaal” wat in die gedig vertel word, handel.
•Watter les wil die gedig oordra? Skryf dit in die Tema-blokkie neer.
•Daar is baie kontrasterende woorde/gedagtes. Dui die kontras aan by elke plek in die gedig waar “kontras” staan.
•Wat is die funksie van die kontras in die strofe? Skryf jou antwoord neer.
•Wat is die funksie van die dubbelpunt in reël 1 en reël 13?
•Lees die gedig hardop reël vir reël of strofe vir strofe. Dui die klanke