Die mond het gesond geword, maar die kneusing aan Lenie se gemoed nie heeltemal nie. Sy het geglo dat haar kakebeen nie vryelik skarnier nie, dat sy kleiner happies moes neem as wat die natuur se bedoeling met haar was. Uit ’n sekere hoek wou die spieël haar wysmaak dat Poon se skop haar kakebeen stadiger laat groei het. Met ’n sterker ken sou die Viljoen-neus minder opvallend gewees het. Dan sou sy nie afgesteek het by Lood Fourie nie. Hy was nog altyd so ’n mooi man.
13. Kwitansie
Twee stokers loseer by tant Kitta Louw. Sterk geboude kêrels met gespierde arms en harde hande. Dis wat die skopgraaf met die lang steel jou besorg as jy die lokomotief se vuurkas met steenkool gevoer moet hou. Hulle leer vir treindrywer.
Na ’n naweek op kursus in Kimberley spog albei met ’n tatoe. Basil van Wyk s’n wys soms ’n bietjie been onder sy kortmouhemp, maar as hy in sy frokkie op die voetplaat staan en stook, roer ’n wulpse verleidster haar borste deur die sweet en roet op sy biseps. Swys Grobler se onvoorsiene keuse was ’n skedel met vlerke bo die leuse Tempus fugit. Sy uitleg van die f-woord wissel.
Dries leer hulle ken deur tant Kitta se seun Pieta, saam met wie hy van kleintyd op skool is. Die leesgogga het die seuns min of meer dieselfde tyd gebyt. Pieta se oorlede pa het ’n belangstelling in die land se geskiedenis gehad. Stadigaan begin hulle proe aan sy klein versameling vertellings uit die Anglo-Boereoorlog en die Rebellie van 1914. Nader aan hul onmiddellike verbeeldingswêreld is Cor Dirks se eerste Uile-boeke.
Die stokers is manne van die daad en nie groot lesers nie. Hulle sal liewer vry, rugby speel en bier drink. Of so sê Swys, op ’n manier wat jou laat wonder of hy spog of spot. Tog word lees ’n raakpunt met die seuns, wat ontdek dat Basil klassieke comics versamel. Dit sluit van Superman, Batman, Wonder Woman en Captain America tot by Mickey Mouse, Donald Duck en Dagwood en Blondie in. Selfs cowboy-comics oor Roy Rogers en oerwoud-comics oor Tarzan die Aapman.
Die seuns sien dadelik die voordele van ’n uitruilskema in. Swys het ’n hele paar van Braam le Roux se boeke oor die Swart Luiperd en die swerwer-speurder Obed de Swardt. En van cowboys gepraat …
“Julle het seker daardie fliek Shane gesien? Met Alan Ladd?”
“Ja, jis, dit was ’n lekker fliek.”
“Daardie stalletjies op Kimberley se markplein. Mense verkoop die grootste stront. Laas sien ek by een ’n boek met die naam Shane. Die fliek se storie, in Afrikaans.”
“Sowaar! Het jy hom gekoop?”
“Nee.”
Dries swyg verbyster. Hy doen later navraag by die dorpsbiblioteek. Dis sy kennismaking met die Libri-reeks, boeke van oor die wêreld in Afrikaans vertaal. Shane is geskryf deur ’n Amerikaner met die naam Jack Schaefer.
Op die rakke is ook boeke soos Daniel Defoe se Robinson Crusoe, Die swart tulp van Alexandre Dumas en Lewis Wallace se Ben-Hur. Na Die avonture van Tom Sawyer deur Mark Twain is Topsy Smith se Trompie-boeke en Theunis Krogh se Keurboslaan-reeks nie meer heeltemal dieselfde nie, maar Karl Kielblock se historiese romans, soos Jasper le Feuvre en Guillam Woudberg, bly gunstelinge. Ook sy speurverhale oor sersant Frans Lindenhof.
Geld is nie te volop vir beginners op die voetplaat nie, en die twee jong mans het tussen die twee van hulle nog nie ’n motor in sig nie. Intussen pendel hulle met hul dikwielfietse van die dorp na die lokomotiefloods. Dunwielfietse aard nie op ’n dorp sonder teerpaaie nie. Eintlik ’n luukse, die fietse. Mens kan in minder as ’n halfuur tot by die loods stap. As jy wikkel, sal dit jou waarskynlik nie eens twintig minute vat nie. Dis wel bult-op, maar ná werk is dit weer bult-af. Maar dis darem lekker met die fiets. Jy kan ook af tye bietjie rondry en gaan kuier.
Hul skofte verskil, maar oorvleuel soms vir herstelwerk of algemene instandhouding. Die trein vertrek ses dae van die week om kwart oor sewe die oggend, maar ’n stoker moet reeds van die vroeë oggendure by die loods wees.
“Om seker te maak daar is genoeg stoom in die boiler,” verduidelik Swys.
Daar vind klaarblyklik by die loods geheimenisse plaas wat die seuns se nuuskierigheid tempteer. Basil sê reguit hy sien nie kans om ’n paar laaities by die loods in te smokkel nie. Hulle sal net in die pad wees. Dis buitendien teen Spoorwegregulasies. “Die Railways is fokken streng oor sulke goed.”
Daarna spits hulle hul berekende pleidooie op die meer toeskietlike Swys toe. Hy swig, maar stel twee voorwaardes. Die eerste, hy wil eers die treindrywer, oom Nols Human, daaroor pols. Hy glo darem nie dit sal ’n probleem wees nie. Hy hou mos toesig. Die tweede, hul ouers moet instem.
Dries sien swarigheid. Sy ma kan nog gaan, maar sy pa het ’n manier om jou reg in die oë te kyk. Dan kom die vrae. Hierdie kêrel, die stoker? Watsenaam, Swys? Van waar ken jy hom? Dis mos nie julle portuur nie? Wat wil julle daardie tyd van die nag daar loop doen? Moeilik om te verduidelik, want sy pa het blykbaar nie ’n aanvoeling vir avonture nie.
Pieta praat met sý ma. Gee kans, sê sy. Die middag roep sy Swys eenkant toe. Hulle hoor nie wat sy sê nie, maar wel hier en daar Swys se antwoorde. “Natuurlik, tant Kitta … Moet jou nie bekommer nie … Gots, tant Kitta, hoe ken jy my? Ek weet mos dis jong kinders …”
Na dié onderonsie lyk hy taamlik dikbek. “Donnerse oumense,” sê hy nors. “Maak van alles ’n kwessie.” Die seuns hou asem op. Maar die reëlings gaan voort. Dries sal Vrydagaand by Pieta oornag sodat hulle vroeg die oggend in die pad kan val. Hy moet nou net die saak met sy ouers uitklaar.
Dries besluit om komplikasies te vermy. Dis ’n beginsel waarmee hy al hoe beter vertroud raak. Sê niks, dan is daar niks. As hy mooi daaroor nadink, is dit nie eens ’n oortreding van die Negende Gebod nie. Stilbly is mos nie positief lieg nie. Tegnies is dit nie eens ’n witleuen nie. Dis eintlik presies niks nie.
Vieruur die oggend is dit nog donker. Dis somer, maar die uur voor die son opkom, daal die temperatuur. Dis nie koud nie, net ’n bietjie rillerig. Dit gaan ’n warm dag word. Die seuns stap vinnig. Hul voetstappe klink hard in die stilte. Die dorp lyk vreemd in hierdie vroeë uur. Dis of die donker huise vir iets wag. Hier en daar gooi straatlampe flou tregters lig op die pad. Dan flikker die gloeilampe en verdoof. Iemand by die kragstasie het besluit die nag gaan verby. Stadigaan neem bome langs die strate vorm aan. Daar is al hier en daar ’n venster wat lig agter toegetrekte gordyne vertoon.
Hulle het al ’n entjie lank ’n nare snuf in die neus, maar nou verg dit hul volle aandag. Dis ’n stank wat jou laat duisel. Om die draai haal hulle twee moedige donkies in wat ’n waentjie trek. Op die bankie hou ’n man geklee in ’n verbleikte munisipale oorpak die leisels. Hy moedig die donkies sonder nadruk met ’n klik van die tong en vertoon van sy kort swepie aan. Langs die waentjie stap twee mans in soortgelyke oorpakke.
Hulle groet. “Môre, my basies.”
Die waentjie is vol emmers gelaai. Die emmers is sonder deksels. Van die inhoud het so bietjie op die bodem van die waentjie gemors.
“Die kakwa,” sê Pieta vies. Hulle mik haastig aan die oorkant van die straat verby en draf ’n entjie om die waentjie en sy aura agter te laat.
Naby die stasie vertak die treinspoor. Die parallelle ysterbane van die syspoor blink in die vroeë lig en verdwyn om ’n draai tussen die swarthaak en soetdorings. Pieta haal met seremonie ’n pennie uit sy sak. Daar is ’n seilskip op die stertkant en ’n vrou se gesig op die kopkant.
“Die koningin van Engeland.”
“Ek weet. Sy’s mos Elizabeth, eintlik ons koningin ook.”
“Ha! Wat weet sy van ons? Ek wed jou sy kan nie ’n woord Afrikaans praat nie.”
“Daar staan darem Suid-Afrika by die seilskip. Langs South Africa.”
“Dalk leer sy darem.”
Pieta sit die pennie met