So sit ons en planne smee. Die een sigaret is klaar en ’n tweede word aangesteek.
“Djulle is soos bybies wat aan niks gewoond is nie,” lag Haydee ons uit. “Djulle roek almal so mettie langbek!”
“Nee,” sê ek, “een is genoeg. My anties sal dit ruik. Hulle sal my doodslaan as hulle weet ek rook. Ek voel ook nie meer so lekker nie.”
Dyna en Gertie vat elk nog een, maar ek sien hulle trek net effens in en maak paf-paf-geluidjies. Hulle lyk vir my albei groen om die kiewe. Ek begin al kriewelrig word. Ons is al ’n hele rukkie in die kamertjie. Die son trek water en binne die kamertjie word dit goed donker.
“Haai, dis al donker,” sê Gertie skielik ’n bietjie verskrik. “Miskien kan iemand van buite die sigaretvuurtjies sien.”
“Nei, man, daar’s dan ’n muur agter.”
“Ma ek sien dan iets,” hou Gertie vol.
Ons draai ons koppe soos een man venster se kant toe. Haydee besluit sy is klaar met haar smokie en druk haastig haar stompie dood.
Ons oë is vasgenael op die venstertjie. ’n Skaduwee val oor die vuil ruit. Dyna gryp my aan die arm. “Daar’s iemand,” fluister sy bang. Toe hoor ons dit.
’n Baie sagte geklop-klop aan die deur. My keel trek toe en my nekhare rys. Die ander sit net so versteen. Niemand praat nie. Weer die sagte geklop-klop.
Haydee kom tot verhaal.
“Staan stadig op, loop agter my aan. Ek gaat die deur oopruk en dan hol ons. Moenie omkyk nie, run for your life.”
Haar stem bewe ’n bietjie en haar oë is groot. Van die stadig opstaan het niks gekom nie. Ons spring gelyk op en bestorm die deur, Haydee voor. Sy ruk die deur so vinnig oop, party van ons word omtrent raakgeslaan soos al vier tegelyk probeer wegkom.
Buite nael ons asof al die Kaapse skollies op ons hakke is. Ons bly hardloop tot ons by Gertie se huis aankom.
Ons gaan sit op ons hurke agter die heining, te bang om asem te haal. Haydee en Dyna bly naby, maar ek moet weer in die rigting van Friedman se gebou gaan, my huis is dan net langsaan. Ek is goed bang. Dit vat ’n paar minute om moed bymekaar te skraap, maar uiteindelik loop ek huis se kant toe. Wat sal die anties sê as hulle weet?
Die aand raak ek nie gou aan die slaap nie. Dis asof ek weer die geklop aan die deur hoor en ek wonder hoekom die skollies dan nie die deur oopgemaak het nie. Kitty en Maggie sê altyd die skollies is groot menere met groot messe, maar net solank daar ’n klomp bymekaar is. Op hul eie is hulle niks werd nie. So bly my gedagtes maal en ek voel soos iemand op die randjie van ’n disaster.
Toe ruk iemand aan my.
“Staan op, Pettie, djy gaan doodbrand!”
Dis Kitty se stem. Al die ligte in die huis is aan en ek hoor stemme wat ek nie ken nie.
“Komaan! Djulle vrek hier vanaand! Vat die komberse. Hierso djy, gryp die stoele en dra hulle ver weg.”
Dis ’n jong man en hy bulder bevele aan ander jongetjies terwyl hy goed aangee. Die huis is in rep en roer. In die verte kan ek sirenes hoor. Ek is op my voete, trek my kamerjas aan. Sonder dat iemand iets sê, rol ek my beddegoed op, gryp my rokke, steek my voete in my skoolskoene en hardloop by die deur uit.
Buite staan mense, nog meer kom aangehardloop. Ek kyk en ek sidder.
Friedman se ou plek is die ene vlamme. Dit knetter en kraak en rook borrel orals uit. Die brandweerlorrie hou stil en mans spring uit en begin hier gryp en daar vat. Die vlamme lek-lek aan ons dak. Water word oopgedraai. Die een man hou ’n tuinslang op ons dak gerig. Wat van ons mat? dink ek. Wat van my matras? Alles gaan nat word.
Die manne wil voor by die gebou in, maar dis moeilik. Die ystertralies is sterk en die byl help nie. Hulle sukkel; die vuur is groot en die plek is warm.
Ek kyk na die mense om my. Die meeste met oophangmonde en vingers wat wys. Party in pyjamas, kaalvoet, deur die slaap, maar almal is daar. Haydee kom aangehardloop.
“Het djy djou sigaret doodgemaak?” is die eerste ding wat sy vra.
Ek skrik. Onthou dan ek het nie ’n tweede een gerook nie.
“Miskien is dit die skollies wat aan die deur geklop het,” fluister ek terug.
Haydee knik. “Dja, dis die skollies. Dis nie ons skuld nie.”
Mans dra nog meubels buitentoe en sit dit oorkant die straat neer. Kitty se resepteboek word saam met my skoene in die piepot gedra. Potte en panne is in ’n gordyn toegedraai. Die Bybel en ander boeke staan regop in die naaldwerkmandjie.
Die brandweermanne spuit en spuit. Toe die gespuit klaar is, staan ons huisie nog, net een muur en die dak is lelik geskroei. Van ou Friedman se gebou het min oorgebly. Net die groot pilare staan nog, kompleet soos soldaatjies wat weier om om te val. Van die inhoud het niks oorgebly nie.
“My blerrie sideboard!” skree ’n antie langs my wat laat op die toneel afkom.
“Ag nee, het djy ’n sideboard da binne?” wil ’n ander antie weet.
“Ek het hom twee weke terug gelay-by. Tien donnerse rand, in sy moer in!”
Die mense is simpatiek. Tien donnerse rand is baie geld. Sy was daardie aand seker nie die enigste een wat meubels verloor het nie; die ander was seker te skaam of hartseer om te erken dat hulle ook goed en geld verloor het.
“Djy moet djou geld gaan terug demand,” word die antie aangemoedig. Ander sê die ding het gekom oor Friedman se slegte seun.
Ek bekyk ons meubels. Stoele bo-op die tafel, komberse bo-op die stoele en klere wat uit oorvol koffers peul. Die matrasse lê op die vuil sypaadjie. Ek sien die sideboard en kas is nie uitgedra nie. Hulle is geweeg en te swaar gevind. Die mense het alles goed bekyk en toe hulle klaar gekyk het, is Kitty en Maggie se ou Hollandse Bybel weg, asook ons enigste skêr en selfs ’n paar boeke en ’n laken.
Later het die storie die rondte gedoen dat ou Friedman self die brand gestig het om die assuransie te kry. Of die ou toe ooit iets uitbetaal is, weet ek nie, maar almal was spyt oor die brand. Waar sou die mense nou hul tweedehandse potte en tafels koop?
Die vuur het my groot laat skrik en ek het van toe af weggebly van rookgoed, die ander drie ook. Ons het nie weer gepraat oor die brand nie. Dit kon net sowel ons gewees het wat die plek laat afbrand het.
Hoofstuk 5
Dis ’n helder somersdag. Eerwaarde Bantjies kom by die winkel aan waar Kitty werk. Hy tref haar in die stoorkamertjie aan.
“Die baas het gesê iemand wil my sien, maar haai, ek het geskrik toe ek die eerwaarde sien. Daar staat hy, in sy swart pak nogal, en hy lyk so serious. Ek dink toe: iemand is dood en hy bring nou die tyding.”
So vertel Kitty die aand aan tafel. Ek en Maggie knik kop, ons luister aandagtig.
Maar die eerwaarde bring nie nuus van die dood nie, maar amper iets net so ernstig. Hy moes vir familie in Faure gaan kuier en dis toe op sy pad terug dat hy die kind sien.
Hy sien sy het ’n skoolrok aan, maar dis in skooltyd. Sy is opgeskote en dra haar tas. Hy trek van die pad af, wuif vir haar sy moet nader kom. Hy het darem gemeen die kind sal nie vir hom bang wees nie, sy kan mos aan die swart pak en wit das sien hy is ’n man van die kerk.
“Waar gaan jy dan heen, kindjie? Dis mos lankal skooltyd,” vra hy vriendelik.
Die trane loop oor haar wange. Nee, sy gaan nie hier skool nie, bly ook nie hier nie. Sy is op pad Somerset-Wes toe, na die winkel waar haar antie werk.
Hy laai haar op, hy gaan mos soontoe. In die kar praat hy met die kind, hy kan mos sien dinge is nie pluis nie, die kind lyk dan so aangedaan.
So praat hy met Kitty