Antropologia pamięci. Отсутствует

i pragnień bycia taką, a nie inną osobą. Jak twierdzą uczeni kognitywiści, kluczowym aspektem rozwoju ja jest zachowanie równowagi między życiem przeszłością i antycypowaną przyszłością. Bez umiejętności formowania pamięci autobiograficznej – na przykład wskutek częściowego uszkodzenia mózgu – bylibyśmy fundamentalnie niezdolni do wytworzenia poczucia ciągłości naszej osoby.

      Osadzona w dyskursie psychologii behawioralnej i społecznej pamięć odgrywa główną rolę także w kształtowaniu się poczucia ciągłości pomiędzy naszą jaźnią a innymi. Amerykańska psycholożka Susan Bluck twierdzi, że pamięć autobiograficzna pełni trzy podstawowe funkcje: chroni poczucie trwania w czasie jako spójna osoba, wzmacnia więzi społeczne poprzez dzielenie się indywidualnymi wspomnieniami, wykorzystuje doświadczenia z przeszłości do tworzenia modeli umożliwiających rozumienie wewnętrznych światów innych ludzi. Wspomnienia pozwalają ludziom rekonstruować ich życie w zwierciadle teraźniejszości, a „redakcja poznawcza” zasadniczo pomaga uzgodnić obecny punkt widzenia z przeszłością. Spośród tych trzech funkcji – ciągłości ja, komunikacyjnej i directive – za najważniejszą Bluck uważa drugą: ludzie dzielą się doświadczeniami, żeby uczynić swoje rozmowy prawdziwszymi, żeby wywoływać empatię albo żeby budować więzi społeczne i poczucie intymności. W pamięci autobiograficznej jednostkowa jaźń spotyka się z tym, co społeczne, ponieważ osobiste wspomnienia często są artykułowane w komunikacji z innymi.

      Rozwijając i uściślając sformułowaną przez Bluck definicję pamięci autobiograficznej, psycholożka Katherine Nelson poza kognitywnym aspektem pojęcia jaźni wskazuje na jego wymiary kulturowy i społeczny, a także na inne poziomy samorozumienia. Kulturowa świadomość ja pojawia się między piątym a siódmym rokiem życia, w fazie rozwojowej, kiedy dzieci zaczynają „przeciwstawiać kulturowy ideał ja i ja aktualne”. Pamięć autobiograficzna dziecka ewoluuje jako świadomość osadzona w ramach kultury, a narracje jednostkowe nieustannie przeplatają się z innymi opowieściami: „Pamięć jednostki, dotychczas hermetycznie zamknięta w jej wnętrzu, poprzez narracje przekształca się w pamięć kulturową obejmującą właściwy danej kulturze system wierzeń”. Osadzona w ramach kultury pamięć autobiograficzna łączy w sobie to, co społecznokulturowe, z tym, co jednostkowe, a wyłaniająca się z tego procesu jaźń jest bezpośrednio i pośrednio kształtowana przez normy i wartości otoczenia. Dzieci testują swoją świadomość ja w kontekście popularnych narracji, z którymi mają do czynienia, zarówno opowieści werbalnych, jak i tych znanych z telewizji czy wideo. Jakkolwiek niektóre kognitywne badania pamięci autobiograficznej dotykają ważnego splotu psychologii jednostki i socjalizacyjnego działania kultury, tylko nieliczni psychologowie wskazują na specyficzną rolę kultury w kontekście pamięci. Wang i Brockmeier znakomicie wyłuszczyli zagadnienie interakcji pamięci, jaźni i kultury, stwierdzając, że wspomnienia autobiograficzne manifestują się „poprzez formy i modele narracyjne ukształtowane kulturowo, zwrotnie kształtując pamięć kulturową”. Nawet jeśli (społeczni) psychologowie uznają dynamiczną relację pamięci i jaźni za część bardziej rozległej tkaniny kultury i nawet jeśli zgadzają się, że pojęcie jaźni jest wpisane w wielorakie materialne i symboliczne trajektorie, rola, jaką przedmioty (medialne) odgrywają w procesie przypominania sobie, w znacznej mierze pozostaje niezbadana. Psychologowie wydają się myśleć, że te kwestie są domeną antropologii mediów, co jest zarazem zrozumiałe i napawające żalem.

      […]

      „Pamięć kulturową jednostki” chciałbym przeto zdefiniować jako działania i wytwory zapamiętywania, w które jednostki angażują się w celu wytworzenia sensu życia w relacji do życia innych i do ich otoczenia. Zgodnie z moją definicją to, co „jednostkowe”, i to, co „kulturowe” stanowi nici wiążące teksturę pamięci – można je rozróżnić, ale nie rozdzielić. Zazwyczaj wyróżniamy wydarzenia, ponieważ ich znaczenie jest już zakorzenione w naszej świadomości: stawianie pierwszych kroków jest ważnym momentem w życiu dziecka, tak jak narodziny czy pierwszy dzień w szkole. Decyzja o utrwaleniu takich wydarzeń jest już w znacznej mierze określona przez konwencje mówiące o tym, które są symboliczne lub rytualnie najistotniejsze, a zatem godne podkreślenia. Niektóre zdarzenia, takie jak kłótnie czy depresja, mogą uchodzić za nienadające się do utrwalenia na wideo, mogą natomiast być odpowiednie do zapisania w dzienniku. Inne zdarzenia, takie jak rutynowe czynności domowe albo intensywnie przeżywane emocje, są zapewne zbyt nijakie lub zbyt przejmujące dla jakiejkolwiek formy zapisu, jednak to nie znaczy, że nie mogą być wspominane – koniec końców większość naszego życia pozostaje nieudokumentowana, często celowo. Rodzice, którzy decyduje się nie brać do ręki kamery wideo, mogą to robić, ponieważ wolą się cieszyć i zapamiętać doświadczenie stawiania pierwszych kroków bez udziału kamery. Ludzie niejednokrotnie podejmują decyzję, co nagrywać, a co zapamiętać bez nagrywania, będąc przy tym nieświadomymi kulturowych ram nadających kierunek ich intencjom i przewidujących ich decyzje. […] Pamięć kulturowa jednostki splata indywidualny wybór ze wspólnymi zwyczajami i kulturowymi konwencjami, które wyznaczają normy tego, co powinno zostać zapamiętane.

      […]

      Indywidualna vs. zbiorowa pamięć kulturowa

      Pamięć zbiorowa wraz z jej skłonnością do autobiografizmu zwykle odsyła do czegoś, co mamy, albo do czegoś, czego nam brakuje: chodzi tu o naszą zdolność do budowania wspólnych rezerwuarów odpowiednich opowieści o naszej przyszłości i przyszłości, tudzież o ludzkiej skłonności do zapominania – takiego jak amnezja dotycząca traum zbiorowych i wstydliwych epizodów naszej historii. Na użytek tej książki wolę pojęcie pamięci kulturowej niż pamięci zbiorowej, ponieważ w niewielkim stopniu interesuję się tym, co te rezerwuary zawierają albo czego w nich nie ma, swoją uwagę koncentruję zaś na tym, jak pamięć działa w konstruowaniu poczucia tożsamości jednostki, a zarazem zbiorowości. Aby postawić tę hipotezę, powinienem najpierw zarysować odpowiedź na pytanie o to, jak dominujące pojęcia pamięci zbiorowej strukturyzują myślenie akademickie, zwłaszcza w relacjach socjologów i historyków.