39
Pierre Nora, Czas pamięci, dz. cyt.
40
Zob. David Rieff, Aganist remembrance, Melbourne University Press, Carlton 2011 oraz Charles Maier, Nadmiar pamięci, w niniejszym tomie.
41
Andreas Huyssen, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, dz. cyt., s. 16–18.
42
Tamże.
43
Powracającymi metaforami takiego stanu są Pamiętliwy Funes Borgesa czy Mnemonista opisywany przez Łurię.
44
Zob. Harald Weinrich, Przechowane czyli zapomniane, s. 313–325 niniejszego tomu.
45
Jeffrey Prager, Presenting the Past. Psychoanalysis and the Sociology of Misremembering, Harvard University Press, Cambridge Mass., London 1998, s. 67.
46
Zob. Lawrence White, Pamiętając Szatana, s. 332–345 niniejszego tomu.
47
Zygmunt Bauman, Leonidas Donskis, Moral Blindness: The Loss of Sensitivity in Liquid Modernity, Polity Press, Cambridge 2013.
48
Zob. s. 448–457 niniejszego tomu.
49
Zob. s. 393–402 i 403–415 niniejszego tomu.
50
Zob. s. 416–420 niniejszego tomu.
51
Iean Krastew, Rocznice jak nalot dywanowy, „Gazeta Wyborcza”, dodatek „Magazyn Świąteczny”, 18.07.2014.
52
Zob. Leyla Renshaw, Otwarty grób, s. 97–107 niniejszego tomu.
53
Kerwin Lee Klein, O pojawieniu się pamięci w dyskursie historycznym, dz. cyt.
54
Marie-Claire Lavabre, Paradigmes de la mémoire, „Transcontinentales: societes, ideologies, systeme mondial” 2007, vol. 5, s. 139–147.
55
Pascal Blanchard, Isabelle Veyrat-Masson, Les guerres de mémoires. La France et son histoire, La Découverte, Paris 2008; Daniel Lindenberg, Guerres de mémoire en France, „Vingtieme siecle. Revue d’histoire” 1994, s. 77–95. Zob. także Jean-Michel Chaumont, Du culte des héros a la concurrence des victimes, „Criminologie” 2000, vol. 33.1, s. 167–183.
56
Kornelia Kończal, Joanna Wawrzyniak, Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości, „Kultura i Społeczeństwo” 2011, nr 4, s. 11–63.
57
Zagadnienie to zostało szerzej rozwinięte we wstępie do niniejszego tomu.
58
Zob. Jürgen Habermas, Europejskie państwo narodowe w: tenże, Uwzględniając Innego, przeł. A. Romaniuk, J. Kloc-Konkołowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 113–133.
59
Zob. np. Jeffrey Olick, Politics of Regret. On Collective Memory and Historical Responsibility, Routledge, New York 2007.
60
Zob. Daniel Levy, Natan Sznaider, Amerykanizacja Holokaustu jako imperatyw moralny, s. 173–191 niniejszego tomu.
61
Zob. Yael Zerubavel, Odzyskane korzenie, s. 403–415.
62
Zob. np. Gavriel D. Rosenfeld, A looming crash or a soft landing? Forecasting the future of the memory „industry”, „The Journal of Modern History” 2009, vol. 81.1, s. 122–158.
63
Por. Jeffrey K. Olick, From collective memory to the sociology of mnemonic practices and products, w: Media and Cultural Memory, red. Astrid Erll, Palgrave Macmillan, New York 2005.
64
Przegląd takich głosów przedstawia David Berliner, The Abuses of Memory: Reflections on the Memory Boom in Anthropology, „Anthropological Quarterly” 2005, vol. 78.1, s. 197–211.
65
Zob. Aleksander Łuria, Świat utracony i odzyskany w niniejszym tomie.
66
Tu i w kolejnych zdaniach Connerton cytuje dosłownie Świat utracony i odzyskany (s. 55–58), nie zaznaczając tego i nie podając źródła. Fragmenty podaję więc za przekładem polskim [przyp. red.].
67
J.-B. de La Salle, Conduite des écoles chrétiennes, wyd. z 1828 roku, s. 63–64, cyt. za M. Foucault, Nadzorować i karać, tłum. T. Komendant, Aletheia–Spacja, Warszawa 1993, s. 182.
68
M. Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. 2: W cieniu zakwitających dziewcząt, tłum. T. Boy Żeleński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992, s. 290–291.
69
D. Sudnow, Ways of the Hand: The Organization of Improvised Conduct, MIT Press, London 1978, s. 30–33.
70
Por. M. Merleau-Ponty, Fenomenologia percepcji, s. 62 niniejszego tomu.
71
L. Olivier, Duration, Memory and the Nature of the Archaeological Record, w: Its About Time: The Concept of Time in Archaeology, Göteborg 2001, s. 64.
72
Tamże, s. 66–67.
73
R. Van Dyke, S. Alcock, Archaeologies of Memory: An Introduction, w: Archaeologies of Memory, red. R. Van Dyke, S. Alcock, Oxford 2003.
74
R. Van Dyke, S. Alcock, Archaeologies of Memory, s. 7, 4–5, podkr. B.O.
75
A. Jones, Technologies of Remembrance. Memory, Materiality and Identity in Early Bronze Age Scotland, w: Archaeologies of Remembrance: Death