Universitetda o‘tkazgan mashaqqatli yillaridan keyin uylanishi unga tasalli bergan bo‘lsa, ko‘z ochib ko‘rgan xotini uchun munosib er bo‘la olmaganini tushunib yetganidan keyin esa Frensis unga shunchaki bir ovunchoq bo‘ldi. Hozir u garchi jazman oshiq bo‘lmasa ham, biror ayolning ko‘nglini zabt eta oladigan jozibali siymo ekanligini his qilib g‘ururlanar, shu jonon men bilan birga yashashni istasa – ne ajab, deya ko‘kragini kerib yurardi. Bu fikr ta’sirida shunchalik o‘zgarib ketdiki, u bilan muloqatda bo‘lishdan men endi bahra ololmay qoldim. Bundan tashqari nyu-yorklik tanishlari bilan brij o‘ynab, bor boyligidan ham ko‘proq pul tikib, bir necha yuz dollar yutishga muvaffaq bo‘ldi. Shu sababli ham o‘zini mohir o‘yinchi hisoblab, zarur bo‘lib qolgan taqdirda brij o‘yini bilan a’lo darajada kun kechirish mumkinligini necha martalab aytgandi.
Lekin bu hali hammasi emasdi: Robert U.X.Xadzonning asariga berilib ketdi. Yuzaki qaraganda, buning hech qanday ajablanadigan joyi yo‘q, ammo Kon «Qirmizi mamlakat»ni qayta-qayta o‘qib chiqdi. «Qirmizi mamlakat» – agar yetuk yoshda o‘qilsa, mash’um kitob. Asarda hali sha’niga dog‘ tushmagan ingliz yigitining tabiat manzaralari mohirona chizib berilgan g‘oyat romantik mamlakatdagi totli muhabbat sarguzashtlari hikoya qilinadi. O‘ttiz to‘rt yoshda bu kitobdan hayotda yo‘lchi yulduz sifatida foydalanish shu yoshda «Poyabzal tozalovchilikdan millionerlikka» degan risolalar seriyasi bilan qurollanib, fransuz cherkov maktabidan to‘ppa-to‘g‘ri Uoll-Stritga kirib kelishdek xavfli edi. «Qirmizi mamlakat»ning har bir satrini Kon xuddi «Moliyaviy byulleten» risolasida yozilgan so‘zlar kabi chippa-chin qabul qilganiga imonim komil edi. Albatta, hammasiga ishonmasa ham, har holda kitobni jiddiy asar sifatida qabul qildi. O‘sha kitobda tasvirlangan g‘aroyibotlar uning borliq fikr-u yodini chulg‘ab olgandi. O‘zi shu yetmay turuvdi. Kunlarning birida huzurimga – tahririyatga kirib kelmaguncha kitobga bu qadar berilib ketganini tasavvur qilmagandim.
– Hello, Robert! Ko‘nglimni xushlash uchun keldingizmi? – so‘radim undan.
– Jeyk, ayting-chi, Janubiy Amerikaga borishni istarmidingiz?
– Yo‘q.
– Nega?
– Bilmadim. Hech qachon orzu qilmagandim. Juda qimmatga tushadi. Aytgandek, bu yerda, Parijda janubiy amerikaliklar achib yotibdi.
– Bular haqiqiy janubiy amerikaliklar emas.
– Menimcha, ular chindan ham haqiqiy janubiy amerikaliklar.
Men bir haftalik xat-xabarlarimni, avvaldan kelishib qo‘yilganidek, poyezdga shoshilinch topshirib kelishim lozim edi-yu, biroq xabarlarning yarmisini yozishga ulgurgandim, xolos.
– Birorta g‘iybat gaplardan bilmaysizmi? – so‘radim undan.
– Yo‘q.
– Yuqori martabali do‘stlaringizdan hech kim xotinini qo‘ymoqchi emasmi?
– Yo‘q. Menga qarang, Jeyk. Agar butun xarajatini zimmamga olsam, men bilan Janubiy Amerikaga borarmidingiz?
– Sizga nima keragim bor?
– Siz ispancha gaplasha olasiz. Umuman, ikkalamiz bo‘lsak zerikmasdik-da.
– Yo‘q, menga Parijda bo‘lish ma’qulroq, – dedim unga, – yozda esa Ispaniyaga boraman.
– Umrim bo‘yi shunaqa sayohatni orzu qilib o‘tyapman, – dedi Kon. U kresloga o‘tirdi. – Men yo‘lga otlangunimcha ancha keksayib qolsam kerak.
– Tentak bo‘lmang, – dedim unga. – Siz istagan tomonga borishingiz mumkin, pulingiz to‘lib-toshib yotibdi.
– Bilaman. Ammo hecham safarga otlanolmayapman-da.
– Ja kuyunavermang. Mamlakatlarning hammasi kinofilmga o‘xshab ketadi, – dedim men.
Lekin unga rahmim keldi. Robert chinakamiga xafa bo‘ldi.
– Hayotning shunaqayam tez o‘tayotganini, men esam chinakamiga yashamayotganimni o‘ylab o‘yimga yetolmayapman.
– Matadorlardan boshqa hech kim to‘laqonli hayot kechirmaydi.
– Matadorlar meni qiziqtirmaydi: ularning hayoti bemaza. Men Janubiy Amerikaning ichkarisiga borishni istayman. Ajoyib sayohat bo‘lardi-da!
– Britaniyaning Sharqiy Afrikasida ov qilishni istamaysizmi?
– Yo‘q, u yoqqa mening hushim yo‘q.
– Afrikaga siz bilan birga borgan bo‘lardim.
– Yo‘q. Afrika meni qiziqtirmaydi.
– Chunki siz bu haqda hech nima o‘qimagansiz-da. Qop-qora chiroyi barq urib turgan sevgi parilari – amurlar haqida bir o‘qib ko‘ring-a!
– Men Janubiy Amerikaga borishni istayman.
Uning bir odati – yahudiylarga xos o‘ta qaysarligi bor edi.
– Yuring, pastga tushib, biror narsa ichib kelamiz.
– Ishingiz ko‘p emasmi?
– Yo‘q, – dedim men.
Biz pastga, birinchi qavatdagi kafega tushdik. Bu, tahririyatga keluvchilar bilan xayrlashishning eng maqbul usuli ekanini men allaqachon bilib olganman. O‘rtog‘ing bilan bir-ikki qadah ichasan-da, keyin: «Xo‘sh, endi men yuqoriga chiqib, telegramma jo‘natishim kerak», – deysan, vassalom. Seni hech kim hech qachon ish ustida ko‘rmasligini talab etuvchi gazeta odobiga muvofiq sahnani birovga malol kelmaydigan tarzda tark etishning mana shunaqangi usullarini o‘ylab topish muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, biz barga tushdik-da, soda aralashtirilgan viski ichdik. Kon devor yonida turgan shisha to‘la yashiklarga qarab:
– Bu yer yaxshi ekan, – deb qo‘ydi.
– Ichkiligi ko‘p, – ma’qulladim men.
– Menga qarang, Jeyk! – U peshtaxtaga suyanib oldi. – Hayotingiz o‘tib boryapti-yu, siz bo‘lsangiz, undan hech foydalana olmayapsiz, siz buni his qilganmisiz? O‘zingizga berilgan umrning deyarli yarmini yashab bo‘lganingiz haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz?
– Goho-goho o‘ylab qo‘yaman.
– Yana o‘ttiz – qirq yildan keyin bu yorug‘ dunyoda bo‘lmasligimizni bilasizmi?
– Qo‘ysangiz-chi, Robert, – dedim men. – Qo‘ying, bu gaplarni.
– Buni jiddiy aytyapman.
– Endi shuniyam tashvishini qilaymi? – dedim men.
– Bekor qilasiz.
– O‘z vaqtida ko‘p narsaning tashvishini chekkanman. Yetar endi.
– Baribir Janubiy Amerikaga borishni istayman.
– Quloq soling, Robert. Boshqa mamlakatga borganingiz bilan hech nima o‘zgarib qolmaydi. Bularning hammasini men boshimdan kechirganman. Bir joydan ikkinchi joyga ko‘chib, o‘zingizni ovutolmaysiz. Bunga hech nima yordam berolmaydi.
– Lekin o‘zingiz Janubiy Amerikaga hecham bormagansiz-ku.
– Janubiy Amerikangiz boshingizda qolsin! Agar siz hozirgi kayfiyatingiz bilan o‘sha yoqqa borsangiz, hamma narsa o‘z holicha qolaveradi. Parij – ajoyib shahar. Nega endi siz Parijda bemalol yashay olmayapsiz?
– Parij jonimga tegdi. Lotin kvartalidan bezib ketdim.
– U yoqqa bormay qo‘yaqoling. O‘z holingizcha sayr qilib ko‘ring, o‘shanda nima bo‘lishini ko‘rasiz.
– Menga hech qachon hech nima bo‘lmaydi. Bir marta yolg‘iz o‘zim