“Ja, jy – beantwoord die vraag.”
“Watter vraag, Juffrou?” Anna se goedige, ronde gesig lyk soet en onskuldig.
“In watter rigting lê Johannesburg van Kaapstad af?” vra die onderwyseres wat al hoe kwater raak. Sy het nou skoon vergeet van interessante onderwysmetodes en opwindende maniere om die klas by haar les te betrek.
“Nee, Juffrou,” sê Anna net kopskuddend.
“Nee, wat?”
“Nee, ek weet nie, Juffrou.”
“Sit!”
Anna sit.
“Dis wat jy lankal moes gesê het,” brom Galpil. “Dat jy nie weet nie. Moenie probeer snaaks wees nie.”
Anna hoor die gebrom duidelik, maar sy hou haar doof. Sy en Saartjie sit en giggel. Hulle voel Anna se antwoorde met die onskuldige uitdrukking op haar gesig was ’n baie beter teken van verset as net ’n bot: “Ek weet nie, Juffrou.”
Ou Duifie kyk peinsend na die klas. Niemand sê iets of glimlag nie. Hulle sit stil en kyk haar doodernstig aan. Sy is nou seker hulle beantwoord die vraag met opset nie. Maar wat kan sy doen?
Sy besluit om darem weer te probeer.
“Is daar enigeen wat vir my kan sê in watter rigting ’n mens sal beweeg as jy per vliegtuig van Kaapstad af Johannesburg toe reis?”
Blykbaar is daar nie een leerder in die klas wat haar kan sê nie. Dit is so stil dat ’n mens ’n speld kan hoor val.
Juffrou Nortjé sug swaar. Sy wonder of sy dit nie liewer verkies dat die graadneges praat en lawaai as wat hulle so doodstil sit en nie boe of ba sê of haar antwoord nie.
Ten einde raad beantwoord sy haar vraag dan maar self.
“’n Mens sal noordwaarts vlieg,” sê sy.
Dit is natuurlik glad nie nuus vir die klas nie. Almal weet dit. Hulle wou maar net nie antwoord nie.
Ou Duifie gaan nou vir ’n rukkie met die aardrykskundeles aan.
“Onthou,” sê sy, “as mens na ’n landkaart kyk, is dit baie maklik om te sien waar noord, suid, wes en oos is. Noord is bo, suid is onder, wes is aan jou linkerkant en oos aan jou regterkant. Dis eenvoudig, nè?”
Die onderwyseres kry geen kommentaar uit die klas nie. Hulle sit net doodstil en die een probeer dommer as die ander lyk.
“Sê vir my, Lina,” vra die juffrou en kyk na Saartjie se vriendin, “as jy na ’n kaart kyk, is jou regterkant oos, wes, noord of suid?”
Lina staan op. Dan sê sy: “Ek weet nie, Juffrou.”
“Maar ek het dit dan nou net verduidelik!” Die onderwyseres wat so tengerig is en gewoonlik so sag praat (dis hoekom sy Ou Duifie genoem word) se stem is nou skril en hard.
“Sê jy vir my, Saartjie.”
Lina sit en Saartjie staan op.
Met ’n sagte stem – sy kry die juffrou nogal jammer – sê Saartjie: “Ek weet nie, Juffrou.”
“En jy, Anna?”
Anna staan weer op en sê hierdie keer net: “Ek weet nie, Juffrou.”
“Antwoord jy, Gert.”
“Ek weet nie, Juffrou.”
“Piet.”
“Ek weet nie, Juffrou.”
Dit voel vir die onderwyseres of sy histeries gaan word. Sy vra die een leerder na die ander om die eenvoudige vraag te beantwoord, maar elkeen wat sy vra, kom net regop, sê: “Ek weet nie, Juffrou,” en sit dan weer.
Ou Duifie is nou bleek van woede. Sy weet glad nie hoe om so ’n situasie te hanteer nie. Sy staan voor die klas en gluur kwaai na hulle.
“Julle soek my – en julle gaan my kry. Ek gaan nog net een keer ’n vraag vra – en dan sal julle ’n ding sien!”
Die kinders wonder wat hulle gaan sien. Party voel nou effens skrikkerig. Hulle het Ou Duifie nog nooit so woedend gesien nie. Hulle kyk vlugtig na Galpil. Hy beduie hulle moet vasbyt. Daar is mos niks wat die juffrou kan doen nie. Dis altans wat hy dink – en hoop!
Die onderwyseres se oë dwaal oor die klas. Nie een van die leerders maak nou oogkontak met haar nie. Elkeen hoop maar net sy gaan nie vir hom of haar vra nie.
Dit is nou die groot toets. Gaan hulle deurdruk, of nie?
En dan kom die onderwyseres se oë op Saartjie te ruste. Sy kyk streng na haar en sê: “Staan, Saartjie.”
“O, gonna,” mompel Saartjie en kom regop.
“Ek vra die vraag nou weer.” Ou Duifie wat gewoonlik so saggeaard is, klink nou gevaarlik. “As jy na ’n kaart kyk, is jou regterkant dan oos, wes, noord of suid?”
Saartjie sluk. Haar voorkop is gefrons. Sy dink diep, maar nie oor wat die antwoord op die vraag is nie. Sy weet mos wat dit is. Nee, sy wonder of sy moet antwoord, of nie.
Saartjie vee met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar voorkop af weg. Dan besluit sy dat sy nie die een gaan wees wat eerste tou opgooi nie. Buitendien, Ou Duifie het hulle onregverdig behandel toe sy hulle gister so lank in die klas laat bly het dat meneer Burger hulle gestraf het. Verder is Saartjie ook nuuskierig om te sien wat dit is wat die klas sal sien as hulle nie die juffrou se vrae beantwoord nie.
Saartjie sluk weer ’n keer en sê vasbeslote: “Ek weet nie, Juffrou.”
Die onderwyseres lyk ’n oomblik verslae, maar dan sê sy: “Ek dink jy’s astrant.”
“Nee, Juffrou,” sê Saartjie vinnig. “Ek sê mos maar net ek weet nie.”
“Maar hoe kan jy nie weet nie? Ek het dit dan nou net vir julle verduidelik!”
Saartjie sê niks hierop nie. Wat kan sy sê? Dit is mos waar. Ou Duifie het dit so pas verduidelik en enige idioot weet mos waar die vier windrigtings is. Saartjie hoop innig die onderwyseres gaan haar nou beveel om te sit.
Maar die juffrou doen dit nie. Sy sê: “Laat ek nou sien of jy weer gaan sê jy weet nie.”
Saartjie voel baie ongelukkig. Sy is die een wat nie veel van Galpil se plan gehou het nie, en nou is sy die een wat met die speletjie moet aangaan!
“As ’n mens na ’n kaart kyk,” sê die onderwyseres stadig en duidelik, “is jou regterkant altyd oos. Verstaan?”
Saartjie knik nie haar kop nie en sê ook nie sy verstaan nie. Sy staan en kyk net bot voor haar uit. Haar hart klop vinnig. Sy weet wat nou kom – en dit gaan sowaar moed kos om met Galpil se plan vol te hou.
“Soos ek sê,” verduidelik juffrou Nortjé weer sodat daar geen misverstand kan wees nie, “jou regterkant is oos. So sê nou vir my, Saartjie, watter rigting is jou regterkant?”
Die hele klas kyk afwagtend na Saartjie. Hulle wonder of sy die moed gaan hê om voet by stuk te hou. As sy dit doen, gaan Ou Duifie mos weet sy doen dit met opset en dat die kinders op hierdie manier teen haar gesag in opstand kom.
Saartjie kry haarself jammer. Hoekom moet Ou Duifie nou juis vir háár vra – sy wat glad nie so vuur en vlam soos baie van die ander kinders oor Galpil se plan was nie!
Maar dit is die noodlot. Sy kan nie nou tou opgooi nie.
“Ek weet nie, Juffrou,” sê Saartjie sag.
“Maar ek sê jou dan,” skree Ou Duifie skril, “jou regterkant is oos! Sê nou vir my – wat is jou regterkant?”
Saartjie byt effens op