“Ek vra,” sê sy met ’n kil stem, “hoekom moet ons Ou Duifie wys? Wat het sy gedoen?”
Galpil kyk verslae na Saartjie. Wat op aarde het oor die meisiemens se lewer geloop? Hoekom wil sy nou moeilikheid soek?
“Ons is verniet gestraf,” sê Galpil nou, “en dit was haar skuld.”
“Dit was nie!” snou Saartjie hom toe. “Dit was ons eie skuld.”
“Hè?” Galpil lyk nou nog meer verbaas.
“Ek sê dit was ons skuld. Ons het moeilikheid gesoek toe ons so in die klas te kere gegaan het.” Saartjie word al hoe kwater. “En daar is nog ’n hele paar ander dinge wat ek ook wil sê.”
Saartjie stap nou tot voor in die klas en gaan staan langs Galpil. Die kinders is stil. Hulle wonder ook wat met haar aangaan en wat die “hele paar dinge” is wat sy wil sê.
“Ek dink,” sê Saartjie en wys met haar vinger na die klas, “ons het ons almal skandalig gedra en ons behoort ons te skaam!”
Die klas is stil. Saartjie lyk kwaai. Haar blou oë blits.
“Jissie, ou perd,” sê Galpil verbaas. “Wat het ons gedoen?”
“Jy noem my nie ‘ou perd’ nie, hoor jy!” kap Saartjie kwaai terug.
“Orraait, orraait.” Galpil lig albei sy hande asof hy die vrede wil bewaar. “Bly net rustig.”
Almal sit nou en wag dat Saartjie haar sê moet sê sodat hulle kan hoor wat haar so pla.
En dit is presies wat sy nou doen. Saartjie vertel vir hulle sy het ernstig oor die saak nagedink en hulle is verkeerd om die wêreld so moeilik vir juffrou Nortjé te maak. Hulle het Ou Duifie nooit ’n ordentlike kans gegee nie.
“Maar sy was nog altyd onregverdig,” brom Galpil.
’n Paar van sy vriende gee hom nou hul volle ondersteuning. Hulle voel ook Ou Duifie was reg van die begin af altyd onregverdig teenoor hulle.
“Onthou julle nog,” sê Gert wat langs Galpil sit, “daardie eerste week toe sy hier gekom het, toe Galpil my net gevra het of hy my liniaal kan leen? Onthou julle, hè?”
Die kinders onthou dit. Juffrou Nortjé het haar vererg toe die klas sit en praat in plaas van werk en toe het sy gesê hulle moet dadelik stilbly. Hulle het so gemaak, want hulle het geskrik – maar toe sien Ou Duifie Galpil met Gert praat. Sy het geweier om te luister na sy verskoning dat hy net ’n liniaal wou leen en hom kantoor toe gestuur.
Die skoolhoof was daardie dag in ’n moeilike bui en wou ook nie na Galpil se storie luister nie. Hy het sommer summier vir die seun twee middae detensie gegee. Galpil was woedend en het dit nog nooit vergeet nie.
“Ou Duifie was verward omdat ons nie na haar wou luister nie,” sê Saartjie. “’n Mens kan haar nie kwalik neem dat sy Galpil sommer kantoor toe gestuur het nie. Onthou, dit was haar eerste week as ’n onderwyser. En onthou ook: sy het niemand daarna weer kantoor toe gestuur nie.”
“Sy het nog nooit die kans gehad nie,” brom Galpil. Hy het die hele tyd terwyl hulle gepraat het oor die detensie wat hy gekry het sy bes gedoen om soos ’n engeltjie te lyk.
“Sy het al baie die kans gehad!” snou Saartjie hom toe. “Ons gedra ons altyd soos barbare in haar klas.”
Die kinders voel nou effens ongemaklik. Dit is waar wat Saartjie sê. Hulle gedra hulle baie sleg in Ou Duifie se klas. Sy is onseker en saggeaard en hulle maak misbruik daarvan. Hulle geniet haar klasse die meeste omdat hulle dan die minimum werk doen. Hulle weet sy sukkel om hulle te dissiplineer, daarom skop hulle altyd so ’n groot bohaai op.
Saartjie praat nou ernstig met haar klasmaats. Sy voel hulle is almal op die verkeerde pad deur Ou Duifie se lewe so te versuur. Sy voel dit is onregverdig en glad nie mooi van hulle nie.
“Onthou wat ons netnou in die Engelse boek gelees het,” gaan Saartjie prekerig verder. “‘It’s nice to be nice.’ En ons is glad nie nice met haar nie.”
Baie van die leerders dink Saartjie is reg en hulle voel nogal skuldig. Ander dink weer – soos Galpil nou ook staan en brom – sy praat sommer nonsens.
“Dis miskien wat jy dink,” sê Saartjie bitsig vir Galpil. “Maar ek sê jou, ek speel nie meer saam nie. Ek gaan probeer om te vergoed en Ou Duifie so veel as moontlik te help.”
“Hoe? Deur nice te wees?” vra Galpil smalend.
“Ja!” sê Saartjie uitdagend en kyk hom vasberade aan.
“Wel, dit maak nie saak nie,” sê Galpil. “Een verraaier kan nie die hele storie bederf nie. Ons gaan aan hiermee. Ons sal Ou Duifie wys!”
Galpil lig ’n gebalde vuis om te wys hoe hulle haar gaan wys. ’n Hele klomp seuns (veral sy boesemvriende) skree ook dat hulle die arme Ou Duifie sal wys. Hul vuiste is hoog in die lug.
“Dit het goed gewerk om net te sê: ‘Ek weet nie, Juffrou’,” kondig Galpil nou aan. “Maar ons gaan die aanval nou versterk.”
“Hoe?” skree sy trawante.
“Wag, pêrre!” Galpil hou sy hand in die lug vir stilte. “Ek sal julle nou sê. Luister mooi.”
Almal sit regop en spits hul ore.
Galpil herinner die klas daaraan dat Ou Duifie gesê het hulle moet liewer glad nie meer praat nie. Dit is volgens haar mos beter om niks te sê nie, eerder as om net aanhoudend te sê: “Ek weet nie, Juffrou.”
“So dis wat ons nou gaan doen, pêrre,” sê Galpil hard. “As sy ons ’n vraag vra, sê ons net niks. Ons antwoord glad nie! Wat dink julle daarvan?” Galpil glimlag breed. Hy is hoog in sy skik.
Sy vriende dink dit is ’n wonderlike plan en almal skree dit gelyktydig uit.
Die meeste van die seuns is geesdriftig om met die veldtog aan te gaan – en meer nog, om dit ook nog te versterk. Die meisies is egter nie so seker nie. Hulle kyk almal na Saartjie. Haar woorde het hulle nogal diep geraak.
Saartjie besluit om die leiding te neem. Sy gaan nie toelaat dat hierdie spul barbare arme juffrou Nortjé se lewe hier by die skool so onaangenaam maak nie. Sy byt op haar onderlip en vee dan met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg.
Saartjie lig haar hand vir stilte, maar die seuns lawaai en vertel vir mekaar hoeveel pret hulle gaan hê as Ou Duifie hulle iets vra en almal sit net doodstil en antwoord nie. Hulle wonder of sy miskien in trane sal uitbars. Ja-nee, hulle gaan vet pret hê.
“Sal julle nou stilbly!” sê Saartjie hard met haar hand nog steeds in die lug.
Die klomp kom uiteindelik tot bedaring.
“Ons soek nie weer ’n preek nie, Saartjie!” skree Gert van agter uit die klas. Die seuns klap hande vir hom en lag spottend.
“Julle gaan nie ’n preek kry nie,” sê Saartjie kil. “Julle gaan die waarheid hoor!”
En toe vertel sy hulle kaalkop die waarheid.
“Julle is ’n spul lafaards,” sê Saartjie kil.
“Julle trek ’n saggeaarde jong juffrou se siel uit, maar julle is te bang om dit met een van die ander onderwysers te probeer doen. Julle is papbroeke!”
Saartjie sê die woord “papbroeke” so skerp en bytend dat meer as een seun effens terugdeins.
Sy het duidelik nou almal in die klas se aandag. Hulle sit doodstil.
“Hoekom is julle sulke lae, gemene lafaards?” Haar oë blits weer soos vroeër. “Hoekom weier julle nie om te antwoord as iemand soos meneer Burger vir julle iets vra nie? Omdat julle te bang is! Maar met ’n arme juffrou wat nog onseker is omdat sy nou net van die kollege af kom, hou julle ouens julle