Sy het sterk daaroor gevoel dat dié behoorlik opgeteken word as ’n bewys van hoe baie van haar landgenote die oorlog bejeën.
Die vergadering trek baie aandag, veral van die jingo-media wat afkeurend en volgens Emily “vol foute” daaroor berig. Op die sypaadjie voor haar woonstel kom skryf mense die name van die Boeregeneraals in groot wit letters.92
In Julie gaan Emily saam met David Lloyd George na Liskeard om daar op ’n vergadering die besware teen die oorlog te propageer. Hy is ’n Liberale lid van die Laerhuis en ook vurig teen die oorlog gekant.
Die dorpsaal is die aand volgepak, baie van Emily se vriende uit haar kinderdae is ook daar,93 maar die “patriotiese” oorlogsgesindes ontwrig die vergadering so erg dat nie een van die sprekers ’n toespraak kon lewer nie.
Emily kry darem ’n paar woorde in: “Ek dink julle sal saamstem dat Haar Majesteit die koningin van wie julle sing, skaam sou wees vir haar onderdane van Cornwallis indien sy hier was. Dis vir my vreemd dat mans van Cornwallis nie na ’n (toespraak van ’n) vrou van Cornwallis wil luister nie.”94
Die grootste deel van die gehoor het egter net méér oproerig geraak en toe stoele en ander voorwerpe na die verhoog gegooi word, moes Emily en Lloyd George die aftog blaas.
Ysreën val toe ek in Liskeard na die saal stap waar Emily-hulle al die beledigings moes verduur. Dit lyk soos ’n tipiese skool- of kerksaal waarin seker so 800 mense op stoele kan sit. Die verhoog is ruim en geskik vir ’n dorpskonsert.
Met die nou trappie op na die verhoog waar Emily gesit en luister het na die jingo’s se sang, krete en geskreeu ... Na die sydeur waar hulle uitgevlug het om van die oproerige skare te ontsnap.
Dit was die begin van die einde van baie van Emily se vriendskappe. Ná dié dag, in hierdie saal in Julie 1900, het van haar naaste vriende en familie haar verwerp.
“There followed a storm of abuse from relatives and acquaintances, some of whom even attacked me in the press. I lost the majority of the friends of my girlhood and it was a great loss. There was a divergence of principle at that time which broke many a bond, and taking up the work publicly I would not escape a painful severance of old ties.”95
Toenemend hoor Emily nuus uit Suid-Afrika dat haar land in stryd met beskaafde oorlogspraktyke “huise afbrand en met dinamiet opblaas”. Dit haal enkele koerante in Engeland, maar die Britse publiek is nog in die duister oor die omvang van die verwoesting,96 skryf sy. Enkele briewe van Britse soldate verskyn in die pers en beskryf die “aaklige tonele, wat hulle tot hul eer, grotendeels erg ontstellend vind”, skryf Emily.97
Sy is diep ontsteld oor die gebeure en besef dat dit haar voor ’n keuse gestel het wat nie ontwyk kan word nie. “Thus the constantly renewed picture of women and children homeless, desperate and distressed formed and fixed itself in my mind and never once left me. It became my abiding thought. The thought deepened to torture and by a kind of second-sight such as had often visited me in my life the whole became a vision of vivid reality wherein I saw myself amongst the sufferers bearing relief. I never doubted then that I should go and that, be the obstacles what they might, they would be surmounted.”98
Sy weet mense kan dalk lag vir dié “visioen”, maar sy lees in die werk van George Eliot dié “second-sight” is soos ’n diepe wete wat mettertyd ’n beeld van ’n nuwe, alternatiewe werklikheid vorm.
“Anyhow, explain it as you will, it was a curious and most solemn feeling that possessed me and nurtured in the quiet of the country, it grew into a definite plan when I returned to the solitude of my Chelsea flat. No one yet knew of my intention nor excercised any influence upon me. I thought out my plan.”99
En dít is om dáár te wees – in Suid-Afrika. Om daar ’n verskil te maak.
Daarvoor het sy geld nodig en met die oog daarop wil sy ’n fonds stig. Leonard Courtney en sy vrou is die eerste mense vir wie Emily van haar plan vertel. Hy loop op en af in die vertrek, gaan staan voor die venster en lug sy bedenkinge: Daar is te min inligting oor wat werklik in Suid-Afrika aan die gang is. Hoe sal die geld ingesamel word? Hoeveel sal voldoende wees? Sal die regering dit toelaat? Hoe sal die geld versprei word?
Emily probeer al die vrae beantwoord. Teësinnig spreek Courtney tog sy seën uit oor die projek; dit is al wat Emily in daardie stadium wou hê. Sy soek inligting – die feite oor die oorlog – sodat sy dit kan voorlê wanneer sy mense om geld nader.
Die moeilikste is om uiteindelik die goedkeuring van oom Arthur en tante Mary te kry. Met briewe van ondersteuning van gesiene mense in die Kaap en Londen, besoek sy hulle in Mayfair. Hulle is skepties, maar ondersteun haar tog. Hulle wil haar nie verhinder om te gaan nie, maar voel nog nie sterk genoeg oor die saak om haar geldelik te steun nie. Emily het dít nie verwag nie, maar sy berus daarby; solank sy net op hul emosionele steun kan staatmaak.100
Tante Mary, wat wel instem om in die fonds se komitee te dien, gebruik haar invloed en skryf aan Joseph Chamberlain om amptelike goedkeuring vir die fonds te kry. Die aard van die fonds, die South Africa Women and Children Distress Fund, is nie-polities, filantropies, nasionaal en het as doel om die vroue en kinders van Boer én Brit wat haweloos gelaat is deur die oorlog, van kos en klere te voorsien of te red. Die fonds het mans en vroue as lede, lig sy hom in.101
Terwyl Emily hieraan werk, word die eerste wapenneerlêers – lede van die Boere-kommando’s wat besluit het om nie verder te veg nie – en hul gesinne, in September 1900, in sogenaamde “beskermingskampe” in Bloemfontein en Pretoria geplaas. Volgens die Britse militêre owerhede is dit gedoen om hul veiligheid te verseker en vir hul vee voorsiening te maak. Vroue en kinders wat geen ander heenkome gehad het nie weens die verwoesting van die plase, is ook soontoe gestuur. Daar was dus volgens die owerhede geen wesenlike verskil tussen die beskermingskampe en die konsentrasiekampe nie.102
Die Britte het dit vlugtelingkampe genoem omdat dit impliseer die vroue en kinders van mans wat nog veg, gaan vrywillig daarheen, maar dit was nie die geval nie. Die werklike redes was dat hulle soontoe geneem is sodat hulle nie meer hul mans kon ondersteun nie. Nog ’n rede was dat die Britte geglo het die Boere sal hul wapens neerlê as hulle besef hul gesinne is in die kampe.103
Emily werk ses maande lank om steun vir haar projek onder invloedryke mense in Brittanje en Suid-Afrika te werf. Oor die reaksie van sommige skryf sy: “The chilling attitude of some accounted most saintly, the lack of imagination in others whose known gifts pre-supposed imagination – the feat of those with big reputations lest those should be marred – all left an indelible impression on my mind.”104
Haar broer Leonard maan haar teen siektes in Suid-Afrika, maar Emily steur haar nie daaraan nie. “Vir my het die lewe nie veel aantrekkingskrag nie,” antwoord sy, “die Boere sterf reeds.” Wat van al die geskinder oor haar? “Dit ervaar ek reeds in Engeland en ek is al gehard daarteen.”
Jy gaan te gou, maan Leonard.
Ontbering en hongersnood wag nie vir die regte politieke oomblikke nie,105 antwoord Emily.
Hoe sal die Kaapse vroue oor haar planne voel? Sy skryf aan Caroline Murray (née Molteno), vrou van dr. Charles Murray wat simpatiek is jeens die Boere. Sy het die egpaar in Londen ontmoet toe hulle daar op besoek was. Emily deel hulle mee dat sy die slagoffers van die oorlog wil kom help, al meen sommige dít sal die regering sy plig teenoor die vroue en kinders laat versaak. Dalk sal sulke hulp die mense “se harte teenoor ons ’n bietjie versag”, hoop Emily.106
Caroline se broer Percy Molteno, haar suster Betty en haar broer John Charles, ’n lid van die Kaapse parlement, is ook betrokke by aksies wat teen die oorlog gemik is.
Teen die einde van November 1900 skryf Emily aan Caroline dat sy binnekort onderweg is Kaap toe en bedank haar dat sy by hulle in Kaapstad kan tuisgaan. Sy is verlig dat sy uiteindelik kan vertrek – iets waarvoor sy nie langer kan wag nie.107 Sy het £300 vir haar fonds ingesamel; ’n skaflike bedrag, maar klein vergeleke met die nood wat verlig moet word. Vir Emily is dié sending egter niks minder as ’n roeping nie:
“Deeply