Onwillekeurig snuif die seun die lug: die denne se terpentyn en die vae, muwwe reuk van die grond en verrotte blare. Dit ruik byna soet hier. Sy maag gee ’n ruk, en hy voel hy wil kots, al besef hy dat die lyk lank verby ontbinding is.
Inderhaas kom Ahmo regop. Hy hoor niks meer nie. Niemand agtervolg hom nie. Hy hoor nie die ver wind of reën nie. Ook nie vragmotors wat bultop beur op die grootpad van Konic na Sarajevo nie. Die stilte van die dood het al die geluide in die vallei versmoor.
Wie die soldaat hier naby doodgeskiet het, het ’n spoor gelos; soos hulle tussen die dennebome deur gekom het, hou die seun daarop. Hier en daar knak hy van die denne se sagte groeipunte om die spoor duideliker te wys. Hoekom het hulle die lyk weggesteek? Al die moontlike antwoorde waaraan hy dink, maak hom kwaad: ’n vreemde gevoel dat onreg hier gepleeg is en om vergelding roep. Dit is sy plig om die grootmense van Podorajac hiervan te gaan vertel.
Toe Ahmo by die kloof kom, weet hy waar hy is. Net ’n entjie hoër, dan sal hy die masjiengeweerstelling op die krans bokant hom kan sien: nou net ’n skans van verweerde sandsakke. Maar weerskant, eindeloos geduldig, waak daar nog steeds van die myne wat die Kroatiese soldate gestel het.
Die nuus wat hy bring, weeg so swaar op Ahmo se gemoed dat hy nie meer aan die perd dink nie. Of aan sy vreesbevange vlug, wat tot die ontdekking gelei het. Dit maak glad nie meer saak nie.
Hy kan dink wat nou kom.
’n Familielid, ’n vriend wat in die oorlog vermis geraak het, is gevind. Hulle sal die week nog ’n smal wit marmerpaaltjie regop in die begraafplaas plant. Mense sal blomkranse op die graf plaas, en die soldaat in hul gesprekke noem, by sy naam. Hy is nou weer terug in Konic, of in Podorajac; die onsekerheid oor hom is uiteindelik verby.
Ahmo stamp Jojo weg toe hy teen hom opspring. Hy gaan nie in die huis in nie; hy loop om na sy pa toe, wat besig is om ’n plank haaks te skaaf.
“Vati,” begin hy, maar sy nuus brand sy oë.
“Is dit oor die perd?” vra sy pa.
Meteens voel Ahmo kalm. Hy trek sy skouers terug en kyk sy pa in die oë. “Ek het een van ons soldate wat dood is, in die berg gekry,” rapporteer hy.
Agter die klompie mans van Podorajac loop Rutko, wie se ouer broer in die oorlog vermis geraak het. Hy dra die draagbaar oor sy skouer. Ahmo loop voor langs sy pa om te beduie waarlangs hulle moet loop.
“As dit ons uniform is,” het sy pa net gesê, “moet hy een van ons manne wees.”
“Daar lê seker nog baie van ons dood in die woude,” het sy buurman opgemerk.
Hulle praat nie weer oor die weggesteekte massagrafte elders nie. Hulle loop in stilte onder die donker bome.
Hulle loop ook nie ver nie, toe bereik hulle die kloof waar die jong denneboompies skaar.
Rutko lig die droë dennetakke versigtig van die soldaat af. Die vyand het ’n manier gehad om ’n handgranaat op ’n gesneuwelde te stel. Sagkens, soos ’n kombers van ’n slapende, lig hy die een na die ander tak op. Hy weet alreeds dit is sy broer.
Hulle dra hom, lig soos ’n marionet in sy kamoefleeruniform, na Podorajac.
Die reën wat so lank gedreig het, begin in die skemer uitsak.
Die Sondagoggend stap Ahmo se pa saam met hom oor die bruggie na die sigeuner se karavaan toe. Die stroompie raas, en in die kampie wei die twee bruin perde tussen die kersiebome.
Bratska klim uit sy karavaan uit. Hy groet stug.
“Dis my seun, Ahmo. Hy wil jou jou perd gaan wys.”
Hulle is al ’n hele ent teen die berg op, toe vra Bratska hom eers hoekom hy sy perd gevat het. “My ploegperd,” sê hy.
“Ek het gedog jy gaan hom slag,” brom die seun.
“Ploegtyd werk ek met hom by boere wat nie meer trekdiere oor het nie.”
“Ekskuus,” sê Ahmo verleë. “Ek is jammer.”
Daardie aand maak Ahmo ’n tekening van die swart reun. Hy staan omraam deur die donker woud, en die son skyn deur die blare op die grond. Dit vlek die bruin en groen kolle van kamoeflering onder sy hoewe.
Op so ’n perd sal hy van die oorlog kan wegry, weet Ahmo.
Tilapie
Petrus het ’n vis gevang, ’n wyfiekurper, en omdat die blouweer begin grom het, pak hy haastig sy hengelgerei in, gooi die kurper klapstert in ’n sak in die kattebak van sy motortjie, en ry terug Pretoria toe.
Die kurper leef nog toe hy by sy woonstel kom, maar hy is nie lus om haar buite in die reën te slag nie. Hy sit haar in sy bad, en tap water in.
Die volgende oggend kan Petrus die handdoeke oor die bad wegvat; sy het nie meer uitgespring nie. Hy het aan ’n naam vir haar gedink: Tilapie, van die Latyns.
Tilapie wil nie die pap eet wat Petrus in die bad gooi nie. Ook nie brood of erdwurms nie. Miskien is sy ontsteld oor haar nuwe omgewing, dink hy. Hy wil haar gerusstel. “Ek kan dink hoe vreemd dit vir jou moet wees,” sê hy. “Maar jy sal nog daaraan gewoond raak dat jy alles kan sien.”
Gou leer Tilapie hoe om in die bad te swem. Die patroon wat aan haar die beste gebruik van die bad se lengte, breedte en diepte gee, is ’n figuur agt. Aan die onderkant van die bad en bo, by die krane, swenk sy glad met ’n flitsklap van haar breë rooi stert, wat soms die water laat uitspat. Dan kantel sy oor op haar sy en sny weer terug in die rigting van waar sy so pas gekom het.
Tilapie is ook nie meer vir Petrus bang nie. Hy voer haar nou met klein bolletjies pap, wat hy tussen duim en wysvinger na haar uithou. Sy kom stadig nader, met syvinne wat vorentoe en agtertoe waai, en suig die pap tussen sy vingerpunte uit.
Dit is vir Petrus lekker dat Tilapie uit sy hand eet. Hy eksperimenteer met verskillende resepte om te bepaal waarvan sy die meeste hou. As sy nie van die pap hou wat hy haar aanbied nie, spoeg sy dit so sterk uit dat hy die badwater moet vervang.
Petrus bring al meer tyd by Tilapie deur. Hy druk sy hande in die water en voel hoe roer die water as sy verbyswem. Later laat sy hom toe om haar aan te raak. Hy streel met sy vingerpunte oor haar gladde sy. Oor die skerp puntjies van haar rugvin.
Dit raak ook al makliker vir Petrus om met Tilapie te praat. “Jy is mooi,” sê hy dikwels, en eerlik, want sy is ’n mooi kurperwyfie. Groot en metaalblou, en sonder die frons wat die mannetjies kenmerk. Dit lyk asof sy groter word. In die rivier sou sy nie soveel kos gekry het nie, dink Petrus.
Een aand toe Petrus weer op sy knieë langs die bad staan, steek hy albei sy arms in die water na Tilapie toe uit. Stadig en versigtig, sodat sy nie dink hy probeer haar vaskeer nie; net ’n gebaar van sy toegeneentheid.
Tilapie swem tussen sy hande in, nader na sy gesig toe wat hy kort bokant die oppervlak van die water hou. Sy kyk vriendelik deur die helder water na hom op. Toe hy sy gesig in die water druk, draai sy om en swem tussen sy hande deur weg.
Op ’n Vrydagmiddag nooi Soon, Petrus se hengelvriend, hom om saam te gaan Hartbeespoortdam toe. “Die weer lyk vir my reg,” sê hy. “Ek dink die kurpers gaan môre byt.”
Petrus voel ’n sekere ongemak oor hom kom, ’n afkeer in Soon. “Nee, jammer, Soon,” maak hy verskoning. “Ek dink nie ek kan môre saam nie.”
Die nag reën dit, en die volgende oggend is dit nog bewolk. So ’n stil, koel oggend wat die beste weer vir kurperhengel is. Petrus is besig om Tilapie erdwurms te voer, toe Soon onverwags opdaag. “En dié kurper in jou bad?” roep hy verbaas uit.
“Sy kom al mooi reg,” sê Petrus verleë. “Ek voer haar erdwurms en pap.” Hy probeer Soon se vraag ontduik met ’n verduideliking hoe hy haar by Ouplaas gevang het. “Net daar waar die rivier sy laaste draai voor die dam maak. Die stroom kom daar so stadig onder die koelte van die populiere deur, en aan