Neef Sampie moes die swaai demonstreer; ’n swaai wat net so angswekkend hoog was soos wat hulle beweer het, maar Sampie skrik vir niks nie. Om by die dwarshout uit te kom, moes hy teen ’n skuins populierstam uitklouter, hoër as ’n huis se dak, en die tou dan met ’n stuk bloudraad nader haak.
Sampie het die dwarshout vasgegryp en met ’n kreet vorentoe geval. Hy het in ’n lang boog deurgeswaai, af en toe op, en die verste punt aan die ander kant van die spruitjie bereik. ’n Oomblik het dit gelyk asof hy hoog in die lug stilstaan, toe het hy begin terugswaai. Heen en weer het hy geswaai, al oor die spruitjie en al korter, tot hy reg bokant die water tot stilstand gekom het. Toe los hy en val.
Ons paar groter seuns het gelag, nie uitbundig nie; ons het nou self voor die toets gestaan. Sampie het uit die kniediep modderwater opgestaan en met ’n grynslag op sy sproetgesig teen die wal uitgeklouter.
Henk het stadig teen die skuins populierstam begin opklim toe ons meisiestemme hoor. Dit was my niggies, en Riena was by.
“Ons kom kyk hoe julle swaai,” het Martie gesê. “Tóé, Henk!”
Ek het langs Riena gaan staan en vir haar gesê hoe bly ek is dat sy gekom het. Sy was vir my mooier as ooit en ek was so trots dat ek nie kon ophou glimlag nie.
Henk was al bo, met die dwarshout in sy hande. “Jy kan maar my windbuks erf, Dolfie,” het hy testament gemaak en dadelik gespring. Nog voor hy die verste punt bereik het, het hy gelos. Sy momentum het hom verder gedra, tot waar hy krakend in ’n digte bos jong populiere geval het. Ná Henk was dit Sarel, wat in die modder geval het, en toe een van ons maats. Net Dolfie het daarin geslaag om netjies op die oorkantste wal te land. Ek het probeer onthou hoe hy gemaak het sodat ek dieselfde kon doen.
Riena het gesê sy wil teruggaan, dis al amper etenstyd.
Ek het haar eers die volgende dag weer gesien. Martie het haar na die kleedkamer toe gebring waar ek, met ’n hart wat so klop dat ek dit kon voel en my mond droog van opwinding, agter ’n bloekomboom se dik stam op haar gewag het. Die enigste plek waar ek gedink het ons twee veilig alleen sou kon gesels, was by die swaai oor die spruitjie.
Die voetpaadjie was so nou dat ons nie langs mekaar kon stap nie. Riena moes my volg. Maar ek het darem haar hand agter my rug vasgehou. Ek was intens bewus van hoe ons saam in die groen afsondering van die bos was. Ek het haar asemhaling gehoor en die sagte vee van haar lyf teen die blare. Ek het ook gedink ek ruik haar soet bo die muf van die grond en die blare.
Hoog bokant ons het die sonlig in die lower geflikker, maar dit was koel in die bos, asof dit nog vroegoggend was. Ek het die watertjie hoor kabbel en ’n vink se gekweel van waar hy nes bou in ’n wilgerboom. Oral om ons het die stamme boontoe gestoot. Ek het vir ons ’n sitplek op ’n stomp gekry.
Riena het gesê ons moet liewer teruggaan, haar oupa kan na haar begin soek. Ek het haar probeer oortuig dat sy onnodig bekommerd was. Dit was nog net so moeilik om met haar ’n gesprek te voer. Dit was asof sy haar gedagtes weggesluit gehou het. In haar oë was daar net ’n durende onsekerheid. Miskien was sy skaam om so alleen saam met my te wees. Sy het egter niks gesê nie. My arm was om haar skouers, maar sy het styf regop bly sit, ontoeskietlik afgetrokke. Ek het die soveelste aanknopingspunt getoets: “Wat doen jou ma in Engeland, Riena?”
Riena het geskrik; ek kon haar skok voel. Dié vraag kon sy nie met stilbly afweer nie. “Sy bly daar,” het sy gesê. “Sy bly by my ander ouma in Londen.”
Toe begaan ek ’n groot fout. Ek vra vir Riena of haar ouma in Engeland haar ma ook so goed oppas soos haar oupa vir haar, Riena, oppas. Ek het niks daarby bedoel nie; die vraag het op die ingewing van die oomblik gekom; miskien wou ek haar net ’n bietjie terg.
Riena het haar uit my arm losgeruk om voor my te kom staan, regop, met haar hande op haar heupe. Sy het stip na my gekyk en haar wange het rooi gevlam. “My mammie hoef nie opgepas te word nie,” het sy gesê en toe kom daar trane in haar oë.
As daar een meisieding was wat my radeloos gemaak het, was dit hulle manier om skielik, onverwags aan die huil te gaan. Ek het lomp probeer troos. Gesê ek’s jammer. Dit het nie gehelp nie. Toe neem ek Riena se hand in myne. Sy het verbaas opgekyk. Ek kon nie aan iets dink om te sê nie, toe slaan ek maar my arms om haar en druk haar teen my bors vas en soen haar. Haar nat ooglede, haar wange en toe, met die gevoel dat my hart skielik groter as ekself geword het, haar mond.
Riena se oë het my laat ophou. Ek het haar so jammer gekry dat my eie oë begin brand het. Om van die verleentheid te ontkom, het ek haar gelos en vinnig teen die skuins stam van die boom oor die water opgeklim. “Nou sal jy sien hoe moet ’n man hier oorswaai,” het ek belowe terwyl ek die tou nader haak.
Ek moet hoër klim, het ek besef, en harder wegskop. Onder my het die watertjie effens geblink. Met die kreet van Tarzan, die aapman, het ek vorentoe oor die ruigte geduik. Net voor die draaipunt het ek gelos, tien voet hoog in die lug, en geval. Ek het op die wal geland, met my voete netjies langs mekaar geplant. Maar my momentum was agteruit, sodat ek teruggesteier het. Wal-af, modder toe.
Toe ek orent kom, het ek Riena bokant my op die wal hoor lag en dit het my bly gemaak.
Ons het teruggestap in die gangetjie van die voetpad deur die populiere; ek, van kop tot tone swart modder, weer voor.
Skielik was daar nie meer sonlig op die blare nie: die wolke moet ongemerk voor die son ingeskuif en ’n skemer in die bos gebring het.
Ek het besef hoe alleen ons was. Die bos was om ons, geheimsinnig en neerdrukkend stil. Ek het my verbeel ons het verdwaal. Ons sal so aanhou loop tot die skemer te diep raak vir ons om te kan sien. Tot dit donker is en ons nie verder kan loop nie. Riena en ek alleen in die nag.
Die gedagte het my verontrus. Ek het my voorgestel hoe ek Riena vashou, nie omdat ek die aanraking begeer nie, maar omdat ek bang was dat ek haar in die duisternis sou verloor.
Ons was al amper by die heining toe ’n poumannetjie hoog bokant ons in ’n bloekomboom skreeu – ’n aaklige gil wat ons albei laat ruk het van die skrik. Ek kon Riena nie keer nie. Sy is by my verby en deur die gat in die heining.
Voor was die oop grasperke en die swembad. Ek moes my eers was; as ek só agter Riena uit die bos sou storm … Toe ek uit die kleedkamer kom, was sy al weg.
Ek het stadig oor die grasperk gestap. Die kinders het nie meer uitgelate op die gras gespeel nie. Niemand het geswem nie. Mense het met strak gesigte in groepies gestaan en gesels. Die vrolikheid was weg, gedemp deur ’n somber erns. Dit het my verbaas. Die lug was betrokke, maar die onweer was nie so dreigend dat dit kon verontrus nie.
Ek het my pa tussen ’n groepie mans op die kafeteriastoep gesien staan, verdiep in ’n ernstige gesprek, en soontoe gestap.
’n Man met die moue van sy kakiehemp hoog opgerol, was aan die woord. “Dit sal ons nie van koers af kry nie,” het hy gesê. “Ons weet waar ons wil uitkom. Doktor het mos vir ons die pad gewys.”
Ek het aan my pa se baadjiemou geraak. Hy het omgedraai en ’n paar oomblikke na my gekyk voor hy gevra het: “Het jy gehoor, Boet? ’n Kommunis het vandag daar by die skou vir doktor Verwoerd geskiet.”
Ek het nie geweet wat om te sê nie. Die vrae was te groot. Wat is die betekenis van ’n sluipmoord? Wat is beëindig en wat het begin?
Oral rondom my was daar nou veranderinge aan die gang, so subtiel dat ek dit nooit sou kon begryp nie, so groot dat die wêreld daarvan sou sidder. Die geskiedenis word in ’n nuwe koers gestuur, maar daar het ek skuins agter my pa in my swembroek gestaan; nog net dieselfde en skynbaar die enigste wat nie verstaan nie.
Vir my was die belangrikste gevolg van die sluipmoordpoging dat ek Riena verloor het. Haar oupa het hom in die skuit glo almal se argwaan op die hals gehaal deur te sê dat sonder die Hollandse Moses ons Boere dalk nou gouer deur die woestyn sal kom. Hulle het dieselfde middag gery.
“Gouer in die kak, as jy vir my vra,” sê sersant Johnnie.
Tommie Erlank, so deur my vertelling