Wat sal hy vir haar sê doen hy by die perd? Maar sy het hom gelukkig nie gesien nie. “Ek kom weer, Pescka,” belowe hy voor hy na die brug toe terugstap.
Sy pa is in die agterplaas besig om ’n laaikas reg te maak. Hy staan krom gebuig oor ’n plank op sy werkstafel waarin hy met ’n beitel swaelsterttappe uitkap. Hy konsentreer so om akkuraat te werk, dat hy nie opkyk toe Ahmo hom groet nie. Hy sê net: “Middag, seun,” en gaan met sy werk aan.
Die opgerolde moue wys die spiere op sy pa se voorarms. Al is hy ’n buksie, is hy sterk: weet almal in Podorajac, met hom skoor jy nie. Diep plooie langs sy mond en om sy oë wys die soort erns en vasberadenheid wat hom deur die oorlog gedra het, en sekerlik ook die swaarkry toe daar min kos in hul huis was. Dat hy soos sy pa lyk, pla Ahmo nie. Eendag sal hulle ook nie met hom sukkel nie.
Die geklop van sy pa se hamer volg Ahmo teen die trap op.
Dit is warm in die kombuis van sy ma se gekook. Uit die pot op die stoof kom die geur van groentesop: tamatie en uie. Daar lê reeds ’n dik sny vars brood op sy bord vir hom en wag. Hy roep na agter; sy ma is seker besig om die wasgoed wat sy die oggend gestryk het in die kaste weg te pak. “Hallo, Ahmo,” hoor hy haar groet. Hoe weet sy altyd wanneer hy inkom?
“Het Muti gesien daar staan ’n karavaan langs ou Nikola se huis?” vra hy, terwyl hy agter die tafel inskuif.
Sy ma kom die kombuis binne, kommer in haar swart oë. Alles wat buite haar werf gebeur, selfs die kleinste dingetjie, maak haar bang. “Jy moet wegbly van die sigeuners af, Ahmo,” sê sy. “En van Nikola se huis af.” Dit klink soos ’n waarskuwing.
“Wat maak hulle daar, Muti?”
Sy trek haar oë groot. “Sigeuners het ’n klomp snaakse maniere. Ek het al gehoor hulle vang kinders en steek hulle weg. Dan moet jy betaal om weer jou kind terug te kry.” Sy skep vir hom ’n bakkie sop uit.
“Hulle perde wei daar in die kampie,” sê hy.
“Sigeuners eet perde,” sê sy ma.
Geskok kyk Ahmo op. Hy kan hom nie voorstel hoe ’n mens ’n perd kan slag nie; die sagte oë wat pleit, die nek sierlik gekrom. Die brood wat hy in die sop geweek het, het dik in sy mond geraak, soos deeg. Hy kou en sluk met moeite; die uiesmaak van die sop herinner hom aan die kruierige veld in die kampie waar die perde wei. Die gedagte aan die sigeuner met sy mes by die swart perd is vir hom verskriklik.
Hy wil sy pa gaan vra. Net hý sal hom kan gerusstel. Ahmo eet haastig. Hy hardloop die trap af en om die huis na waar sy pa by die werksbank met ’n winkelhaak meet of die tappe haaks en vlak is.
“Het Vati gesien daar’s ’n karavaan oorkant die riviertjie?” vra hy. “So ’n bonte, dis seker ’n sigeuner wat daar uitkamp.”
Sy pa sit die plank en die winkelhaak neer en met die kant van sy hand vee hy die skaafsels van die werksbank af. Toe kyk hy na hom op en glimlag effens. “Ja, Bratska is sy naam. Hy het my kom vra ek moet vir hom ’n velling regmaak.”
Ahmo is uit die veld geslaan. Hoe kan sy pa die man vertrou? “Ken Vati hom dan?”
“Net van die een keer se praat toe hy my kom vra het.” Sy pa pas die tappe in die kopkante van twee planke in mekaar. Knik tevrede.
“Vati, is dit waar dat sigeuners perde slag?”
“Baie mense eet perdevleis.” Sy pa het nie eens opgekyk toe hy dit sê nie. Dit was ’n doodluiterse mededeling, ontdaan van enige verskrikking, so gewoon soos om te erken hulle eet burek.
“Hoekom eet hulle dan nie beesvleis of skaap nie, Vati?”
“Ha! Ha-a!” lag sy pa sy kortaf lag. “O, hulle eet dit ook, en hulle slag hoenders en ganse en konyne, maar soms slag hulle die perde wat hulle nie meer gebruik nie.”
Daar het nog net een vraag oorgebly. Dit het op Ahmo se tong gehuiwer, bitter soos ’n groen olyf, maar hy wil sy pa dit nie vra nie, want die antwoord het hy reeds uitgedink. En die antwoord het ’n naam en ’n vorm: Pescka, die swart reunperd, gaan geslag word omdat die sigeuner nie meer gebruik vir hom het nie.
Toe sy pa hom daaroor uitvra, vertel Ahmo van die dag by die skool. Van die goeie punte wat hy vir sy opstel gekry het.
“Leer hulle darem vir jou ’n bietjie houtwerk ook?” vra sy pa. Hy glo mens gaan skool toe om die een of ander nuttige vaardigheid te bekom. “In Konic, waar die helfte sonder werk sit, sal jy nie juis ver kom met jou opstelle nie.” Asof hy besef hoe bitter hy al weer geklink het, voeg hy by: “Leer dan liewer sing, Ahmo; in die kroeg luister ons graag na Safet se hartseer liedjies.”
“Eendag sal ek ook ’n liedjie skryf,” antwoord Ahmo. “Een wat Safet kan sing.”
“Nou ja, toe dan,” sê sy pa, en korrel langs ’n ongeskaafde plank se kant af. So kan hy sien of dit met die droog word skeef gedraai het.
Ahmo doen sy huiswerk voor die venster. Daarvandaan kan hy die pad oor die bruggie dophou. Hy wil die sigeuner, Bratska, sien terugkom.
Hy kyk ook teen die berg op na die hoogte waar die Kroate ingegrawe was. Sy oupa het daar grond gehad, goeie weiveld, maar dit was voor die oorlog.
Dit is laat, al byna donker, toe Bratska op ’n skotskar – getrek deur die twee bruin perde – aangery kom. Hy het ’n swart leerbaadjie aan en ’n pet op sy kop. Onder die pet hang sy hare uit tot in sy nek, en oor sy ore. Hy het ’n sweep in sy hand, al draf die perde fluks.
Anderkant die bruggie raak die pad agter die bosse weg. Ahmo kan nie sien waar Bratska met sy skotskar heen ry nie, maar die perde, dink hy, sal hy seker in die kampie uitspan. Tot môre, dan vang hy hulle weer en los die swarte hier … Hy sal ná skool gaan kyk. Dalk bly die man weer die hele dag weg. Hy het die hele namiddag om ’n plan te maak.
Kommer dat die sigeuner die perd na Konic toe sal neem, het sy naels in Ahmo se gemoed geslaan. Hy stel hom voor hoe Bratska die swart reun in die sigeuners se kamp daar onder langs die Neretva aan ’n paal vasmaak. Die mans staan uit hul karavane nader om te kom perdevleis koop, terwyl die vroue in hul bont rokke alreeds potte vol water op die vure sit om te kook. Eenkant werk die ou man wat al Konic se messe en skêre slyp met sy klipwiel. Hy trap dit tot dit vinnig draai, en slyp Bratska se mes. Daarna toets hy dit op sy duimnael.
Die swart reun staan nog steeds in die kampie toe Ahmo die middag daar aankom. Sonder om te dink wie hom dalk sien, roep hy bly: “Pescka!”
Die perd kom dadelik nader. Is dit blydskap om hom weer te sien wat in sy groot bruin oë blink? Ahmo slaan sy arms om die reun se nek.
Niemand kom kyk wat hy langs die heining met die reun doen nie. Hy du hom na die hek se kant toe. Toe bind hy die tou wat hy saamgebring het om sy nek, gou, met ’n knoop wat nie sal toeskuif nie, en maak die hek oop. Die reun volg hom gedwee die woud binne.
Die paadjie teen die hang is dik met blare bedek; geen spore sal daarin wys nie. Net om seker te maak dat hy nie agtervolg kan word nie, draai Ahmo later daarvan weg en loop skuins bergop. Sy koers sigsag al hoër, al nader aan die krans waarop die Kroate hulle masjiengeweerstelling ingerig het: die uitsigpunt wat ou Nikola vir hulle aanbeveel het.
Niemand soek ooit daar naby sampioene nie.
Nadat die UNFOR-spesialiste hul kennisgewings daar aangebring het, gaan Podorajac se seuns ook nie meer soontoe nie. Oral waarsku blikplaatjies aan ’n pen in rooi verf teen myne. As jy ’n personeelmyn aftrap, skiet dit so hoog soos jou knieë in die lug op voor dit ontplof.
Bratska sal dit nie waag om hom hierheen te volg nie.
Stadig, met sy blik stip op die grond ’n entjie voor hom, lei Ahmo die perd deur die woud. Die helling is moeilik, steil en klipperig, en ontblote kronkels van boomwortels pootjie hom. Nogtans bly die perd kort agter hom, soms met sy neus teen sy nek. Heeltyd dink Ahmo aan die gevaarlike myne – in Konic hink twee jong mans, wat in die berge aan die gevegte deelgeneem het, op krukke – maar hy is eintlik banger