Maar hoewel te veel struktuur en te min beweegruimte ’n probleem is, is die gebrek aan struktuur ’n nog groter probleem. Ons kan net so min daarsonder leef as wat ons sonder ’n dak oor ons kop kan leef. Dit voorsien die grondslag vir ons om te weet wie ons is, wat ons wil hê, wat ons voel en dink en wat ons vermoë is om keuses te maak en iets omtrent daardie dinge te doen.
Mense sê soms “dit begin vorm aanneem” wanneer hulle van ’n projek of ’n droom praat, en bedoel daarmee dat dit struktuur begin kry. Jy kan werklik sien hoe die stukke bymekaarkom en die vorm sigbaar word.
Dit werk net so met mense, verhoudings en sakeondernemings. Die woord “struktuur” is letterlik afgelei van die Latynse woord vir “om te bou”. Dink aan die woord “konstruksie” wanneer iets gebou word. Dit dui aan dat die dele saamgevoeg word tot ’n samehangende geheel. En wanneer die geheel klaar gebou is, vorm die dele ’n eenheid wat werk. As die dele egter oral versprei lê en daar geen struktuur is wat hulle saamvoeg nie, of as hulle te swak en buigsaam is, werk hulle nie.
Jou grense is die struktuur van jou persoonlikheid en wanneer jy hulle uitleef, vorm hulle die struktuur van jou as mens, jou verhoudings, jou werk en jou lewe. As hulle stewig is, werk alles. As hulle egter te yl versprei, te swak en buigsaam is, sal jy ook so wees. Ons kyk nou eers na die sielkunde van hoe dit alles gebeur en waarom jy die struktuur het wat jy vandag het of nie het nie.
Hoe struktuur ontwikkel
As jy kinders het of met hulle te doen gehad het, het jy gesien hoe ’n universele vorderingsproses plaasvind. Hulle begin met persoonlikhede byna sonder struktuur. Hoewel ons in hul babadae sekere kenmerke kan waarneem, byvoorbeeld ’n neiging tot aggressie of passiwiteit of ’n neiging tot prikkelbaarheid of tevredenheid, is hul persoonlikhede baie vaag. Ons weet nie watter vorm dit gaan aanneem of hoe dit later tot uiting gaan kom nie. As jy na pasgebore babas in ’n hospitaal se babakamer kyk, kan jy die toekomstige prokureurs sien protesteer en baklei of die passiewe gedrag van die moontlike medeafhanklikes van die toekoms. Maar jy weet nog nie hoe hulle regtig gaan wees nie.
Mettertyd begin hulle vorm aanneem. Hulle raak meer beweeglik, hulle raak taalvaardig en begin die buitewêreld verken. Hulle raak bewus van hul belangstellings en begeertes. Hulle poog om uitdrukking daaraan te gee en van buite bevrediging daarvoor te kry. Maar hulle is steeds chaoties en raak maklik ontsteld. En as hulle iets wil hê, wil hulle dit dadelik hê.
Ouers en versorgers omring hulle met die struktuur wat hulle self nie het nie. Die mense wat hulle liefhet begin vir hulle grense en perke stel, aanvanklik om hulle te beskerm en te beheer. Sommer gou leer ken hulle die woord “nee”. Trouens, hulle leer nie net om dit te herken nie, maar ook om dit te sê. Kleuters is bekend daarvoor dat hulle ’n kwaai gesig sal trek, gesagsfigure stip in die oë sal kyk en met groot beslistheid sal sê: “Nee!” Dis ’n vertoning van hul mag en wil.
Maar al voel hulle magtig, kom hulle gou agter dat daar perke aan hul ontluikende gevoel van almag is. Hulle kom grense en perke – heinings – teë wat werklik bestaan. “Nee, jy mag dit nie doen nie.” “Nee, jy kan nie meer speel nie. Dis slaaptyd.” “As jy dit gooi, gaan jy kamer toe.” Dit is vir hulle ’n sleutel om grense te ontwikkel wat hulle hul lewe lank nodig sal hê. Namate struktuur by hul ervaring gevoeg word, gebeur iets. Hulle internaliseer daardie struktuur.
Wanneer grense op hulle afgewing word, vind ’n grondwaarheid van menslike ontwikkeling plaas. Mens kan dit ’n wet noem:
Wat eers buite was, is nou binne.
Die perke wat van buite op hulle afgedwing word, word deel van hul innerlike samestelling. Daardie perke vorm die innerlike struktuur wat hulle sekerheid gee, hulle veilig laat voel en hulle ook in staat stel om iets te verkry wat ons “selfbeheersing” noem. Namate hulle perke en die gevolge van hul optrede ervaar, leer hulle dat hulle keuses kan maak wat hul welstand beïnvloed. “As jy A doen, sal B gebeur, en as jy C doen, sal D gebeur.” Die kombinasie van belonings en negatiewe gevolge gee hulle die struktuur en selfdissipline wat die grondslag sal vorm van die soort selfbeheersing wat hulle in staat sal stel om later in hul lewe hul potensiaal te verwesenlik – of nie. Hulle leer wat die woord “nee” beteken en ontwikkel die vermoë om vir hulself en ander nee te sê en ander se “nee” aan hulle te respekteer. Hulle het die vermoë geïnternaliseer. Dié wat nie hierdie soort perke of dissipline het nie, sal sukkel. (Het jy al gesien hoe ’n hopeloos bedorwe kind probeer om die wêreld op haar eie aan te durf?)
Geleidelik, deur talle ervarings, raak kinders se interne programmatuur ingestel om iets te doen wat hulle lewenslank sal bemagtig. Dit voorsien ’n formule met tydvolgorde vir gevolge en lewensgehalte. As klein Suzy leer “as ek A doen, sal B gebeur”, vorder sy verby die stadium van die impulsiewe persoon wat doen wat op hierdie oomblik lekker lyk. Sy ontwikkel ’n lineêre denkwyse wat rekening hou met oorsaak en gevolg. Sy raak bewus van tydvolgorde en verstaan “as ek dit nou doen, sal daar later ’n gevolg wees”. Sy begin koppel haar keuses aan latere gevolge. Aan die begin lei haar keuses tot gevolge soos ’n roomys of om kamer toe gestuur te word. Later besef sy dat die keuse om hard te leer en haar huiswerk te doen, haar beloon met toelating tot ’n universiteit. Nog later ontdek sy dat sy ’n huis sal kan bekostig as sy genoeg goeie kliënte kan werf. Of dat die aandeleprys sal styg indien sy as leier bepaalde besluite neem. Die kern van die saak is dat programmatuur geskryf word waardeur sy tydverloop kan benut op grond van keuses wat sy maak. Sy sal ’n formule hê wat baie van haar optredes bepaal.
“As ek hierdie keuse maak, sal goeie dinge gebeur” word ’n ordeningsbeginsel in haar verstand, en dit is een van die sleutelkomponente van grense en struktuur. Die teenoorgestelde geld ook, en dit sal haar keer om ander keuses te maak wat haar begeerde doelwit sal kelder. As sy byvoorbeeld Maria uit Hoofstuk 1 se posisie beklee het, sou sy geweet het dat versuim om Stan af te dank toekomstige teenspoed vir almal waarborg. Die gedagte aan die gevolge wat dit môre en die dag daarna sou oplewer, sou haar gemotiveer het om die sneller te trek. As sy dus daardie soort struktuur in haar verstand het en nie die vrese en botsende oorwegings het wat haar keer om tot optrede oor te gaan nie, sal sy doen wat nodig is. Dit beteken nie dat sy harteloos sou wees of nie met Stan sou saamwerk om te kyk of hy beter kan presteer nie en nie empatie met sy situasie sou hê as sy hom wel afdank nie. Dit beteken wel dat sy in staat sou wees om te doen wat nodig is.
Die gevolg van ’n omgewing met grense, aanspreeklikheid, gevolge en belonings is dat kinders ’n gevoel vir struktuur internaliseer wat hulle goed te staan sal kom. Hulle leer om ja te sê vir goeie dinge en nee vir slegte dinge en om die selfbeheersing te ontwikkel wat hulle lewenslank nodig sal hê. Dit alles vorm ’n blywende struktuur in hul hart, verstand en selfs die neurale apparatuur van hul brein – vir die res van hul lewe. Hul vroeë ervarings van struktuur het letterlik deel van hul persoonlikheid geword, deel van hul karakter.
Wat struktuur vir ons doen
Struktuur verrig ses sleutelfunksies: differensiasie en afsonderlikheid; inperking; definisie; perke; waardes; selfbeheersing, vryheid en selfstandigheid. Ons beskou elke funksie nou van nader.
1. Differensiasie en afsonderlikheid
’n Sleutelkomponent vir die ontwikkeling van karakterstrukture is iets wat “differensiasie” genoem word. Dit is die proses waarvolgens kinders uitvind wie hulle is as afsonderlike mense wat van ander verskil. Onthou jy die grenslyn? Dit bepaal nie net waar jou eiendom begin en eindig nie, maar ook waar jy eindig en iemand anders begin. Dit wys waar die twee eiendomme verskillend en afsonderlik is. Hierdie kant is joune en daardie kant is nie. Dit is die grondslag van persoonlike identiteit: die wete dat jy jy is en nie iemand anders nie.
Die kind begin dus daardie afsonderlikheid uitleef. Hy kry keuses en hy kies rooi as sy gunstelingkleur of hierdie aktiwiteit as sy gunstelingspeletjie in teenstelling met daardie een. Al hou Ma of Pa van ’n ander kleur of speelgoedkeuse vir ’n seun, sal hy hom laat geld. So begin hy om eienaarskap van sy begeertes, gedagtes en afsonderlikheid te aanvaar.
As