Vraag: In watter mate voel jy vry om te doen wat jy ook al wil doen? Of voel jy dat jou vryheid weens magte van buite beperk is?
4. Verantwoordelikheid, toerekenbaarheid en gevolge
As ons weet aan wie die eiendom behoort en wie in beheer daarvan is, weet ons ook wie verantwoordelik is vir wat daar gebeur. Eienaarskap, beheer en vryheid gaan altyd gepaard met verantwoordelikheid, toerekenbaarheid en gevolge. Jy kan doen wat jy wil, maar jy sal ook die gevolge van jou besluit moet dra, of dit goed of sleg is. Daar is werklike gevolge – goed en sleg – soos om ’n gerieflike huis te hê as jy dit versorg of dat die dak ineenstort as jy die termiete ignoreer. Verder is daar interpersoonlike en wetlike gevolge, soos om uitgesit te word as jy toelaat dat dit ’n brandgevaar word, of dat jou buurman ’n saak teen jou maak as jy sy eiendom in gevaar stel deur keuses wat jy op jou eiendom maak. Die gevolge, goed of sleg, is elke keer onder jou beheer en jy is daarvoor verantwoordelik.
Iemand met grense weet die gevolge van sy keuses, wat dit ook al is, is sy verantwoordelikheid en hy aanvaar dit so. As hy gekies het om sy betrekking te aanvaar, aanvaar hy die verantwoordelikheid daarvoor. As hy sy baas konfronteer, aanvaar hy verantwoordelikheid vir die gevolge. Of as hy stilbly, besef hy dat dit sy keuse is en aanvaar verantwoordelikheid vir die posisie waarin dit hom plaas, ongeag of die keuse goed of sleg, slim of dom was. Hy is nie ’n slagoffer nie. Hy is verantwoordelik en hou daarvan. Hy besef hy is verantwoordelik vir die gevolge van sy besluite en optredes, wat dit ook al mag wees.
Vraag: Aanvaar jy verantwoordelikheid vir die gevolge van jou keuses? Jou gesindhede? Jou oortuigings? Jou gevoelens? En hou jy ander verantwoordelik vir die gevolge van hul gesindhede, oortuigings, gevoelens, keuses of optrede?
5. Perke
As jy jou eiendom besit en vry is om te bepaal wat daar gebeur, het jy ook die vryheid om perke te stel aan wat daar gebeur. As mense op jou eiendom oortree of iets daar doen wat jy nie wil hê nie, kan jy hulle vra om dit te verlaat. As hulle weier, kan jy verdere perke afdwing soos om die polisie te ontbied. Uiteindelik kan jy hulle van jou eiendom laat verwyder en hulle aanspreeklik hou vir die skade wat hulle aangerig het. Dit is egter jy wat beheer moet neem en die perke moet bepaal van wat jy wil en nie wil toelaat nie.
Of as daar iets by die werk gebeur, dalk weens ander se keuses, of as iemand onverantwoordelik optree, besef die persoon wat in beheer is dat sy perke kan stel aan die uitwerking van daardie optrede of gesindhede op haar. Sy is nie bang om beswaar aan te teken en te sê dat daar ’n perk is aan waarvan sy bereid is om deel te wees, waaraan sy haar sal laat blootstel of waardeur sy beïnvloed wil word nie. Perke geld ook vir dinge waarvoor sy vir haarself moet nee sê deur seker te maak dat sy nie instem om dinge te doen wat haar persoonlike perke ten opsigte van tyd en energie oorskry of teen haar waardes indruis nie.
Vraag: Stel jy perke vir mense of situasies sodat hul uitwerking op jou ’n duidelike afsnypunt het? Trek jy die streep?
6. Beskerming
As jy weet waar jou grense en perke is, en jy in beheer van daardie eiendom is, kan jy iets baie belangriks doen. Jy kan die goeie goed binne jou eiendom hou en die slegte goed buite. Jou grense beskerm die dinge wat vir jou waardevol is – jou skatte – en jy wil hê hulle moet binne bly, veilig teen die magte wat hulle dalk wil steel of vernietig. Daarom sluit jy jou deur of maak die hek toe in die heining om jou huis. Jou grense beskerm die goeie dinge binne die grenslyne. Hulle beskerm jou ook teen slegte goed soos diewe en aanvallers van buite.
Mense wat in beheer van hulself is, kan weerstand bied teen mense of omstandighede wat dreig om hulle of hul organisasie kwaad aan te doen. Hulle het die grense om hulself, ander, hul organisasie en sy missie te beskerm teen magte en mense wat dit wil benadeel.
Vraag: Laat jy toe dat slegte goed op jou eiendom afgelaai word of dat slegte mense die heinings van jou hart, verstand en siel binnedring? Of het jy ’n duidelike heining met ’n “Geen oortreders”-waarskuwing aan mense en gedrag waarvan jy nie hou nie? Kan die wolwe in die tuin kom of slegte mense enige gemors na hartelus in jou siel stort?
Die funksies van grense is om te sorg vir: eienaarskap, vryheid, verantwoordelikheid, perke en beskerming. Soos jy kan sien, geld hulle van die raadskamer regdeur tot by die persoon in ontvangs wat die telefoon beantwoord. ’n Vinnige voorbeeld: As Maria, die huiwerige hoof- uitvoerende beampte van Hoofstuk 1 hierdie soort grense gehad het, sou haar situasie baie anders gewees het. Sy sou die gevoelens van ongemak en beskroomheid om die swak presteerder in die pad te steek, as haar eiendom aanvaar het. Sy sou besef het dat haar gevoelens haar probleem is en Stan se moontlike gevoelens sy probleem en eiendom is. Sy sou eienaarskap aanvaar het vir die gevolge van sy swak prestasie. Sy sou ook verantwoordelikheid aanvaar het vir die feit dat solank sy kies om niks te doen nie, sy ook die keuse maak om die prestasie van die hele organisasie te benadeel en baie mense se ontevredenheid op die hals te haal.
Grense is taamlik eenvoudig as jy in fisiese terme daaraan dink, byvoorbeeld ’n erf of huis, heinings, mure en hekke. Ons kan na iemand se huis of tuin kyk en sien hoeveel passie, sorg en verantwoordelikheid hulle daarin steek. ’n Vinnige blik in die verbygaan vertel ons reeds baie omtrent die eienaar.
In interpersoonlike situasies is daar egter geen heinings, mure of hekke nie. Jy kan nie agter ’n fisiese heining wegkruip om te keer dat nare kollegas, kliënte of base hul werk of kwessies op die “werf” van jou hart en siel stort nie.
Die werklikheid is dat dit presies is wat sal gebeur as jy nie goeie persoonlike en interpersoonlike grense het nie. Jy sal agterkom dat jou “werf” die opgaarplek word vir al die gemors wat om jou gebeur of eenvoudig vol raak van baie meer werkopdragte as waarvoor jy kans sien. Jou lewe raak vol rommel en binnekort geniet jy dit nie om daarin te leef nie. Ongelukkig kan jy dit nie verkoop of wegtrek na ’n ander eiendom as jy self die eiendom is nie. Die enigste oplossing is om heinings op te rig, eienaarskap te aanvaar en beheer oor jou lewe te herwin.
In hierdie boek gaan ons uitvind hoe hierdie “heinings” dalk kan lyk. Ons begin met ’n bietjie sielkunde.
Hoofstuk 3
3
Struktuur en grense
Heinings is fisiese strukture. Jy kan in hulle vasloop. As jy hulle ignoreer, veral die doringdraadsoort, voel jy die gevolge. Nou wat is die strukture van die persoonlike en interpersoonlike wêreld? Waarvan is jou heinings gemaak? Wat gebeur as iemand hulle ignoreer? Kan hulle ooit die heinings sien?
Jy weet waarskynlik hoe dit voel om by iemand te wees waar jy ’n duidelik aanvoeling kry van waar die persoon begin en eindig, wie hulle is en wie hulle nie is nie. As jy met hulle bots, voel dit asof jy werklik in iemand vasgeloop het. Hulle is goed gedefinieer. Jy kan hul heinings voel.
Net so weet jy ook hoe dit voel in die teenwoordigheid van die soort persoon wat baie sag en ongedefinieerd voorkom. Jy wonder waar hulle regtig is en wat hul werklike standpunte is. Ek het onlangs met die visepresident van ’n maatskappy gesels wat die volgende van sy baas gesê het: “Ek wens partykeer hy wil net opstaan en sê: ‘Dis hoe dit gaan wees en as julle nie daarvan hou nie, is dit tot daarnatoe.’ Hy probeer te hard om met almal oor die weg te kom en almal gelukkig te hou. Dit maak dinge te onvas. Ek wens hy wil beheer neem en hom nie bekommer oor hoe enigiemand anders daaroor voel nie. Dan sou dit baie beter gaan.” Hy het van sy baas presies verwag wat grense verskaf: die struktuur wat sekerheid skep. Ons moet persoonlik, binne onsself, en ook tot voordeel van ander, die sekerheid van duidelike grense hê.
Die belangrikheid van struktuur
Waaraan dink jy wanneer jy die woord “struktuur” hoor? Vir party mense klink dit na hul ergste nagmerrie. Hul eerste gedagte,