Die Namas bly nog steeds in hulle matjieshuise teen die hang bo die sinkhuisie.
Dis Poutjie, die een wat Bavaria voorgesê het om nie die koperkapel dood te maak nie, wat eerste by haar onder die olien kom sit. Sy vertel toe sy van die Grootrivier af op Droëdap aangekom het, het sy gompouvere in haar hare gedra, dis hoe sy die naam Poutjie gekry het. Maar nou dra sy ’n kopdoek soos Nakkie.
Omdat Bavaria so graag onder die olien sit, het hulle haar die naam Iganma gegee – “klein boompie” in hulle taal. Want sy lyk vir hulle soos die olien se skaduwee, sê hulle.
Ná die eerste dag kom Nakkie ook saam met Poutjie om te gesels, en Bavaria begin stadig hulle taal te leer wat kort-kort in kliekklanke ontplof. Dis die enigste tye wanneer sy lag, sy en die vrouens, oor haar stryd met die kliekklanke.
In die hitte is haar gesig altyd bloedrooi. Dan steek Nakkie en Poutjie hulle klein handjies uit en raak verwonderd aan haar wange. “Hee, maar Klein Boompie lyk nes rooisprinkaan!” – en Poutjie spring op en klap haar hande laggend.
“Wie gaat hierie kjind innie wêreld inbring?” vra hulle haar op ’n dag, ongewoon ernstig, en wys na haar bollende maag.
Bavaria skud net haar kop.
Hulle belowe om haar te help, want hulle ken van kinders kry. Bavaria kan nie met Jakob daaroor praat nie, wat nog te sê met Piet Droëdap. Sy is innig dankbaar vir die vriendskap van die twee Namavrouens.
Dit is toe ook Poutjie en Nakkie aan haar sy die nag toe die kind gebore word.
“Dis ’n sterk kjêrelkind!” roep Poutjie uit toe sy die baba aan sy voetjies ophou. “Hom se tate gaat bly wees,” verseker hulle Bavaria.
Maar Jakob, as hy bly is, wys dit nie.
Die kind moet Kobus heet, besluit Bavaria. Na Jakobus, Jakob se doopnaam.
Haar melk droog alte gou op. Maar Nakkie laat die kleintjie aan haar drink; sy het self ’n kleintjie wat nog nie gespeen is nie.
Later leer sy vir Bavaria hoe om die kind met donkiemelk af te speen, en Kobus groei voorspoedig.
Bavaria begin haar al meer op die Namavrouens verlaat; hulle ken al die rate vir tandekry en koliek. Maar Jakob is ontevrede oor hulle besoeke, en sy weet beter as om hom teë te gaan.
Baie bloedig warm namiddae sit sy in die sinkkaia met die baba, maar soms kom die Namavrouens haar haal om by hulle in die koel matjieshuise te sit. Daar vind selfs die ligste briesie sy pad deur die riete en maak die hitte draaglik. Buite rond kan Bavaria kwalik kom met die kleintjie. Die gloeiende lugstote droog haar vel uit en laat haar wange ontvlam.
As die ergste hitte van die dag verby is, kan sy Kobus darem op die arm vat en na die olien loop en ’n wyle in sy skadu sit. Dan is die Namavrouens gou by, en hulle vryf haar wange in met die olie van die olienhoutvruggies. Hulle speel graag met die babatjie, verwonderd oor sy ligte, rosige vel.
Vir Bavaria is sulke tye, met Jakob iewers in die veld besig, kosbaar. Poutjie en Nakkie is die enigste mense wat haar aanraak, haar hand vashou, hulle arms om haar sit en haar kop teen hulle laat rus. Dan kom pynlike herinneringe aan haar familie en die warm samesyn met hulle by haar op. Hulle sou tog sekerlik ook aan haar dink . . . ?
Toe die herfs aanbreek, kom reën dit in Namakwaland. Piet van Niekerk stuur soms ’n emmertjie melk vir Bavaria, en wanneer hy skaap geslag het, is daar altyd ’n stukkie vleis vir hulle.
Oral verskyn die opslag; die wêreld word groen. Die skaap het genoeg om te vreet, en ’n waterloop is weer vol vir hulle om te suip. Dis nie meer nodig vir Jakob om veld toe te gaan om die trôe te gaan volmaak vir die dorstige diere nie.
Die pêrebos staan geel in die blom soos dit lente raak, en vroeg smôrens en saans begin skree die hutjiehu sy rasperige skreetjie.
Saans sit Jakob en Bavaria lank buite. Veral as die maan vol is en die bossies silwerig afgeëts in die maanlig staan en ’n skerp kruiegeur oor die veld hang, is daar tevredenheid in haar hart. Sy ken nou die name van baie bossies: gharra en skilpadbos, koeniebee, ouroena, kootjie-nam-nam, boesmankers en kruidjie-roer-my-nie, die kruid waarmee die Namavrouens haar so graag terg omdat sy die reuk nie kan verdra nie. Hulle slaan die bos met hul hande en woel dit rond sodat die afstootlike skerp reuk haar haar neus laat toedruk. Dan lag hulle skaterend uit die keel.
Met Kobus op die arm loop sy die lenteblomme na: gousblom en botterblom, glansend in die son; hongerblom en sporrie; pietsnotjies met hul oop geel gesiggies . . . Hy steek ’n handjie uit, nou na diétjie, dan na daardie.
Daar is elke aand ’n kikkertjiekoor, en Bavaria dink stories uit wat sy vir Kobus wil vertel: Hoor bietjie, klienk-klienk-klienk, die paddatjies is klein blikslaers. Hulle is besig om blikbekertjies en klein potte en panne te maak.
Sy wens sy kon al regtig gesels met Kobus, dan sou sy nie so alleen wees nie. Jakob sê altyd net die nodige. Hy vertel haar kwalik enigiets van sy werksdag.
Dikwels wanneer hy slaap, gaan sy buitentoe en sit daar in die stil donkerte. Op maanlose nagte vat sy soms ’n bondel droë boesmankerse saam. Sy breek die takkies, bedek met ’n wasagtige laag, af, druk hulle in die sand en steek hulle brand. Die tyd vergaan om haar terwyl sy na die gloed staar en die geurige rook inasem.
As die kind begin huil, gaan haal sy hom haastig. Dan sus sy hom buite met ’n liedjie sodat Jakob ongehinderd kan slaap. Sy neurie die slaapliedjie wat haar ma altyd op die klavier gespeel het. Die saggietjies-slaap-liedjie, soos Knud Pedersen gesê het.
Een Saterdagaand toe Kobus amper twee is en oulik op sy beentjies, sit Bavaria en Jakob buite met hom. Die nag het nog nie lafenis gebring nie en die huis se sinkplaatdak het die warmte vasgevang.
Kobus sit babbelend op sy hurkies by die houthoop en speel. Skielik gil hy angsbevange, en in die skemerige lig sien Bavaria ’n nagadder wegseil.
Ver van enige hulp is daar niks te doen nie. Die kind is dood met skuimborrels wat om sy mondjie vorm, sy lyfie in krampagtige stuiptrekkings verwring.
Doodsklere is daar nie vir klein Kobus nie. Bavaria wikkel haar kind toe in die woltjalie wat haar ma haar saamgegee het. “Die nagte kan so koud word,” het haar ma gesê. “Sodat jy warm kan wees in die diep, koue aarde,” bid Bavaria onder bitter trane. “En saggietjies slaap.”
In die dae daarop waak Nakkie en Poutjie oor haar. So gou as hulle sien Jakob is veldin met die skaap, kom hulle haar haal. Hulle vat haar in die kloof op om kamma plantjies te soek, of om na Boesmantekeninge te kyk. Hulle oë is fyn, altyd eerste om die doringrige lote van ’n ouroenapol te sien. Hulle strek om die vet lootjies by te kom en vryf die dorinkies sommer op ’n klip af voor dit mond toe gaan.
“Kyk,” sê Poutjie, en wys na ’n tekening onder ’n oorhangklip, “daar’s ’n jagter onner die vere van ’n struisvoël. Dis nou ekke, ek hou my lyf struisvoël!” Dan loop sy so lompweg op kamstige lang bene en mik-mik soos ’n volstruis, alles om Bavaria weer te laat lag.
“Iganma,” sê Poutjie toe sy uitasem op haar hurke langs Bavaria kom sit, “annerdag kom ’n anner kjind, jy gaat sien. So is onse lewe.”
En Nakkie, ernstiger, voeg by: “Plant die saadjie in grond wat geil is.”
’n Jaar later help die Namavrouens weer vir Bavaria om geboorte te gee. Hulle vee haar beswete gesig af, druk haar hand styf vas wanneer die pyne te erg raak. En toe die baba kom – hierdie keer ’n dogtertjie – byt Poutjie die naelstring netjies af met haar sterk tande.
Bavaria se borste swel van melk. Sy noem die kind Elna, na haar oorlede suster. Die kleintjie is ’n maklike baba en geen moeite om op te pas nie.
Met groot sorg het Bavaria die werf om die huis vooraf skoongemaak en met haar rietbesem kaalgevee. Jakob het die houthoop intussen verskuif na agter die huis. Daar is g’n skuilplek vir ’n adder oor nie.
Maar die noodlot sou sy gang gaan.
Daar