Bitter heuning. Hermione Suttner

maalwerk gedoen en die donkies moes die meul trek en die stene laat draai. Die mans het sommer daar gewag tot dit klaar was en dadelik vir Vader betaal. Dan het hulle met hul velsakke vol meel en hul gesigte bleek van die meelstof uitgekom.

      Daar was groot opgewondenheid op De Heuwel toe Vader vir hom ’n ryperd koop. ’n Groot swart hings met die naam Donkerwolk.

      Dié spesiale perd, meer as enigiets anders wat op die plaas gedoen is, het my laat besef dat dit goed gaan met Vader se boerdery. Jy kon dit ook aan sy spoggerige houding sien. Vir die eerste keer het hy tyd vir homself gehad. Tyd om te dink aan die mooi jong meisie wat hy anderkant die berg gesien het op sy togte om skaap te gaan koop – so het ek dit eers later ingesien.

      Maar soos Vader meer suksesvol en vernaam geword het, het sy buie ook erger geword. Ek het my al meer aan Hugo vasgeklem, terwyl Moeder haar oor Klaas ontferm het.

      Hugo was slim – almal het so gesê. Hy was lief vir boeke. Dominee Van Rensburg en dokter Pollitt van Velddrif het dit opgemerk en het voorgestel dat hy weggestuur word om verder te gaan leer. Maar Vader het besluit dat Hugo sou boer. Op die ou end sou dit Klaas wees wat sin had vir die boerdery.

      Saans kon ek sien dis lekker vir Hugo om naby Moeder te wees. Bedags het hy vir Vader gewerk vandat hy uit die skool gekom het. Pale kap vir die hoenderhok uit die dikste bamboesriet, of lande skoffel en bewerk vir aartappels.

      Hugo se skooldae het tot ’n einde gekom toe hy maar dertien was; in daardie dae is dit toegelaat. Moeder het sy hande in hare gevat en gesê: “Hierdie hande is bedoel vir boekwerk; hulle hoort nie so grof te wees nie.” Natuurlik was Vader nie by om dit te hoor nie.

      Hugo het my altyd beskerm. By hom het ek geleer om koei te melk, om die hoenders kos te gee, om die eiers van weglêhenne te soek. Ek het weer vir Klaas beskerm en probeer om sy pad gelyk te maak. Van sy kleintyd af het ek aangevoel dat Vader hom nie kon verdra nie, en al het Klaas later lank en aantreklik geword, het Vader nooit teenoor hom versag nie.

      Moeder moet in haar wysheid geweet het van die groot foute wat Vader gemaak het. Sy het soms – baie selde – haar saak gestel en probeer om hom dinge van ’n ander kant af te laat sien. Maar dit het hom woedend gemaak as enigeen hom wou voorsê wat om te doen. Hy was baas; net hy het die sê gehad.

      Ek onthou nog dat Moeder lank ná Klaas se geboorte baie swak was, dat sy weke, ag, seker maande lank, in die bed gelê het. Van daardie hele tyd kan ek nie onthou dat Vader ooit by haar gaan sit het of enige toegeneentheid getoon het nie.

      Stadigaan het ek, kind soos ek was, begin agterkom dat hy drink. Een aand net voor aandete toe ek en Hugo en Vader al in die voorkamer sit, raak hy sommerso uit wans uit praatsaam. Hy lig die bottel voor hom en vra vir Hugo: “Wil jy ook ’n sopie hê?” Toe skink hy ’n bietjie wyn in ’n glas en sit en kyk dat Hugo dit drink, en vertel land en sand hoe lekker dié soort wyn dan nou is.

      Sulke tye, wanneer hy skielik vrolik en vol prate was, was ek baie ongemaklik in Vader se geselskap. Hy was dan so anders; hy was net nie dieselfde mens nie. Met Moeder by was hy nooit so vrolik nie.

      Sy het saans meesal alleen gesit en was van alle mense afgesny, want Vader wou niks weet van kuiermense nie, en as daar tog nog iemand opgedaag het, het hy stug eenkant bly sit. Moeder het laatnag nog in die kombuis gesit en haar Bybel gelees of by kerslig naaldwerk gedoen, asof sy die slaaptyd wou uitstel. Smôrens voor ligdag was sy terug in die kombuis, besig om brood te knie.

      Sy het die skottel met deeg altyd met ’n dik, deurgestikte broodkombersie toegemaak en dit naby die warmte van die houtstoof gesit om te rys. Op ’n dag sien ons een van die katte afspring van die kombersie en ons lag, ek en Moeder, want die kat het ’n diep duik in die deeg onder die kombersie gemaak. Maar Vader het dit ook gesien! Outa Piet moes die kat gaan nek omdraai.

      Kort daarna, een aand voor ete, sit twee kleinkatte en miaau onder die kombuistafel. Moeder gryp hulle haastig en gaan sit hulle in die skuur. Vader het dit gesien en toe sy terugkom, lig hy sy hand asof hy haar wil slaan.

      Sy slaan haar hande voor haar gesig, maar hy klap haar arms weg en sê: “Ek is in die voorkamer. Roep my as die kos klaar is.”

      Tóé het ons geweet – ek en Hugo – dat Vader rof aangaan met Moeder. Dat hy haar dikwels dreig met ’n opgeligte hand.

      Een aand nadat hy ’n bottel wyn uitprobeer het wat ’n handelaar daar gelos het, gaan sit hy by die kombuistafel. Ek kon die wyn van ver af ruik. Terwyl Moeder besig is om die tafel af te dek, gaan staan hy op onvaste bene in haar pad.

      “Jakob, ek dink jy moet liewerster daardie bottel wegsit,” sê sy kalm.

      Toe haal hy sy karwats agter die deur af en kom weer voor Moeder staan.

      Sy staan waar sy staan en kyk hom in die oë.

      Langs my hoor ek Hugo se asem jaag soos een wat ver gehardloop het.

      “Vader, laat ek die karwats maar weer ophang,” sê hy en loop vat dit saggies uit Vader se hand. “Môre vroeg wil Vader dalk iewerster heen ry, en dan is die karwats op sy plek.”

      Vader gaan sit sonder ’n woord by die tafel en skink vir hom nog wyn uit die bottel.