Kodeks WADA został dołączony do Konwencji UNESCO w formie dodatku, który na mocy postanowień samej konwencji ma jedynie charakter informacyjny i nie stanowi jej integralnej części, a przez to nie tworzy dla państw żadnych zobowiązań w sferze prawa międzynarodowego. Niemniej konwencja ta bezpośrednio i pośrednio wspiera założenia Kodeksu WADA, nakładając na państwa-strony zobowiązania w obszarze jego obowiązywania.
Konwencja UNESCO obliguje państwa-strony do podjęcia określonych działań na szczeblu krajowym oraz w zakresie współpracy międzynarodowej. Na polu działań krajowych państwa odpowiadają m.in. za ograniczenie dostępności i stosowania w sporcie substancji i metod zabronionych oraz usprawnienie kontroli antydopingowych. W tym celu mają one podejmować starania w zakresie zwalczania nielegalnego handlu substancjami i metodami zabronionymi oraz kontroli ich produkcji, importu, dystrybucji i sprzedaży. Państwa zobowiązują się także do podjęcia określonych kroków w stosunku do personelu pomocniczego zawodników, w przypadku naruszenia przez nich reguł antydopingowych.
Konwencja UNESCO w zakresie współpracy międzynarodowej nakłada na państwa obowiązek wspierania misji walki z dopingiem, realizowanej przez WADA. Ponadto ustanawia tzw. Fundusz Dobrowolny, przeznaczony na eliminowanie dopingu. Środki funduszu obejmują m.in. wkłady wnoszone przez państwa-strony, darowizny lub zapisy dokonywane przez określone podmioty.
Konwencja odgrywa również istotną rolę w kwestii zapobiegania praktykom dopingowym, nakłada bowiem na państwa liczne obowiązki w zakresie edukacji i szkolenia, które mają służyć realizacji funkcji prewencyjnej. Konwencja zawiera także postanowienia odnoszące się do badań naukowych.
Monitorowaniem przestrzegania Konwencji UNESCO zajmuje się Konferencja Stron, stanowiąca jej suwerenny organ. Status doradczy przy Konferencji Stron otrzymała WADA, a status obserwatora m.in. MKOl, Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski czy Rada Europy. Katalog obserwatorów ma charakter otwarty. Konwencja UNESCO określa szczegółowo zakres obowiązków Konferencji Stron, sposób komunikacji między państwami-stronami a Konferencją Stron oraz jej strukturę organizacyjną, a także tryb zmiany konwencji i jej załączników.
2.2.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe
Światowy Kodeks Antydopingowy został opracowany pod auspicjami WADA, zastępując obowiązujący jeszcze formalnie do igrzysk olimpijskich w Atenach (2004) Kodeks Antydopingowy Ruchu Olimpijskiego. Kodeks WADA został przyjęty 5 marca 2003 r. Jego sygnatariuszami są:
■ WADA;
■ MKOl;
■ międzynarodowe federacje sportowe;
■ Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski;
■ narodowe komitety olimpijskie;
■ narodowe komitety paraolimpijskie;
■ organizatorzy najważniejszych imprez sportowych;
■ narodowe organizacje antydopingowe.
Jest to tzw. living document, co oznacza, że jest poddawany okresowym rewizjom, w zależności od zmieniających się warunków prawno-faktycznych oraz od charakteru i tempa tych zmian. Ostatniej kompleksowej rewizji Kodeksu WADA dokonano 15 listopada 2013 r. W nowym brzmieniu wszedł on w życie 1 stycznia 2015 r. Kolejny proces rewizji tego aktu zakończy się podczas V Światowej Konferencji Antydopingowej (Katowice, 5–7 listopada 2019 r.).
Kodeks WADA, uzupełniony o standardy międzynarodowe (tab. 2.1), dotyczące różnych obszarów technicznych i operacyjnych, oraz tzw. modele najlepszych praktyk, stanowi zasadniczy element realizowanego przez WADA Światowego Programu Zwalczania Dopingu. Celem tego przedsięwzięcia jest z jednej strony ochrona fundamentalnego prawa sportowca do uczestnictwa w uczciwym i wolnym od dopingu współzawodnictwie oraz promowanie zdrowia, a z drugiej – zapewnienie harmonizacji, koordynacji i poprawa skuteczności działań, zmierzających do wykrywania, zniechęcania i zapobiegania dopingowi w sporcie międzynarodowym oraz krajowym.
Tabela 2.1. Międzynarodowe standardy WADA (stan na dzień 30.09.2019 r.)
Kodeks WADA jest dokumentem, który ze względu na swój status prawny wzbudza wiele kontrowersji. Jako że został opracowany i przyjęty w ramach WADA, nie może mieć dla państw, w tym również dla Polski, charakteru wiążącego. Agencja jest bowiem fundacją – podmiotem powstałym na podstawie przepisów prywatnego prawa szwajcarskiego. O ile zatem możliwość wpływania WADA na organizacje i związki sportowe nie stwarza wielu problemów, o tyle kłopotliwe stały się relacje między WADA a rządami państw.
Istnieje uzasadniona obawa co do charakteru tych relacji i co do możliwości wpływania WADA na przyjmowane przez państwa rozwiązania prawne w zakresie zwalczania dopingu w sporcie. Podobne wątpliwości towarzyszą też możliwości włączenia norm tworzonych przez WADA do krajowego porządku prawnego. Dotyczy to zarówno kodeksu, jak i międzynarodowych standardów.
Stosunek państw do Kodeksu WADA próbuje się czasem wyjaśniać, nazywając je jego sygnatariuszami. Jest to jednak tylko pewien skrót myślowy. Państwa, choć podpisały tzw. Deklarację Kopenhaską, która przewidywała utworzenie WADA i wspieranie jej na zasadach partnerstwa między państwami i organizacjami sportowymi, nigdy nie stały się stronami tego kodeksu. Jak już wspomniano, nie doszło do skutku formalne związanie państw postanowieniami Kodeksu WADA, polegające na włączeniu go do treści Konwencji UNESCO. Mimo fiaska tej ostatniej inicjatywy można zaryzykować tezę, że Konwencja UNESCO wprowadziła jednak jakościową zmianę w zakresie obowiązywania Kodeksu WADA w krajowych porządkach prawnych. Co prawda dokument ten nadal pozostaje niewiążący, a przez to nie stanowi dla państw, w tym Polski, źródła prawa powszechnie obowiązującego, jednak konwencja w celu skoordynowania walki z dopingiem w sporcie na szczeblu krajowym i międzynarodowym zobowiązuje państwa-strony do przestrzegania zasad kodeksu jako podstawy działań przewidzianych w jej artykule 5., tj. działań służących realizacji celów konwencji.
Odmiennie przedstawia się status niektórych standardów międzynarodowych WADA. Dwa z nich, tj. Międzynarodowy standard listy substancji i metod zabronionych w sporcie oraz wyciąg z Międzynarodowego standardu wyłączeń dla celów terapeutycznych, są załącznikami do Konwencji UNESCO i jako takie stanowią jej integralną część, mając tożsamy z konwencją charakter prawny (tzn. stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego w Polsce). Pozostałe standardy mają, podobnie jak kodeks, jedynie charakter informacyjny. Jednak, tak jak to jest w przypadku kodeksu, którego komplementarną część stanowią zresztą te standardy, uznać je można za pośrednio stosowane przez państwa w związku z prowadzeniem działań służących realizacji celów Konwencji UNESCO.
Należy podkreślić, że Kodeks WADA zawiera wiele ciekawych rozwiązań prawnych dotyczących przede wszystkim sposobu zdefiniowania dopingu, a także charakteru odpowiedzialności w przypadku przewinień dopingowych czy kwestii wykonania orzeczonej kary. Kodeks konstruuje definicję dopingu w sporcie na podstawie katalogu czynów stanowiących przewinienia dopingowe (człon abstrakcyjny definicji). Wystąpienie jednego naruszenia lub więcej naruszeń reguł antydopingowych, określonych postanowieniami Kodeksu WADA (art. 2.1–2.10), jest w tym przypadku konieczne. Kodeks wprowadza także spójny system sankcji dyscyplinarnych, których dolegliwość uzależnia od rodzaju przewinienia.
2.3. REGUŁY PRAWA KRAJOWEGO
Zagadnienia zwalczania dopingu w sporcie w Polsce zostały uregulowane w aktach o charakterze zarówno powszechnie,