Wiek XIX – wiek największych osiągnięć technicznych i największego dobrobytu od początku cywilizacji – triumf liberalnej gospodarki i Adama Smitha. Triumf Europy
Wiek XIX, niezależnie od tego, czy to rozumiany „kalendarzowo” od 1801 do 1900, czy też politycznie od 1789 roku (wybuchu rewolucji francuskiej), względnie od kongresu wiedeńskiego w 1815 roku do I wojny światowej (jej początku w 1914 roku czy jej zakończenia w 1918 roku), był wiekiem największego i najszybszego w dziejach rozwoju gospodarczego. Rozwój ten był najściślej związany z zupełnie nieprawdopodobnym i niebywałym wcześniej ani później (może do czasu wynalezienia komputera i w konsekwencji rozwoju internetu) rozwojem technicznym opartym na nowych wynalazkach lub na praktycznym zastosowaniu odkryć wcześniejszych. Cywilizacja zachodnia zawierała w sobie zawsze „ducha poszukiwania”, ducha odkrywców, w najlepszym tego słowa znaczeniu – ducha misyjności – i może w sytuacji, gdy Europie został podporządkowany politycznie niemal cały świat, wówczas energia europejska skierowała się ze szczególną energią na podporządkowanie sobie świata materii. Niezależnie od teoretycznych rozważań fakty pozostają faktami: świat materialny został podporządkowany człowiekowi.
Zmiana mentalności polegała na tym, że ówczesny Europejczyk zrozumiał, iż każde narzędzie materialne może być udoskonalone. A skoro może być udoskonalone, to powinno być takie – udoskonalenie narzędzi stało się moralnym obowiązkiem społeczeństw i państw i dlatego też było nie tyle zajęciem bystrzejszych rzemieślników czy hobby artystów lub myślicieli, ile stało się zadaniem społeczeństwa. Już u zarania rewolucji przemysłowej zaczęły powstawać wyższe szkoły techniczne – pierwowzorem była sławne École Polytechnique, założona w 1794 roku w Paryżu, a po niej jak grzyby po deszczu wyrastały wyższe szkoły techniczne o różnych nazwach – w Wiedniu, Londynie, Dreźnie, Hanowerze, Karlsruhe, w Warszawie Szkoła Przygotowawcza, poprzedniczka Politechniki Warszawskiej, zamknięta karnie w 1832 roku po upadku powstania listopadowego, w Krakowie w 1836 roku Instytut Techniczny, w Mediolanie i Turynie wyższe szkoły politechniczne. Tytułem ilustracji – Wielka Międzynarodowa Kronika Techniki (Warszawa 1992) wynalazkom w okresie od około 3000 roku przed Chrystusem, kiedy to w Mezopotamii wynaleziono cegły i gwoździe, do roku 1800 po Chrystusie, a więc przestrzeń liczącą blisko 5 tysięcy lat, poświęca 164 strony, a wynalazkom od roku 1800 do 1914, czyli w okresie 114 lat, 226 stron (na okres 1914-1991 przypadają 203 strony). Dzieło 1001 wynalazków, które zmieniały świat (Poznań 2009) dla okresu od początków działalności człowieka do roku 1800 przeznacza 243 strony, a dla okresu 114 lat od 1800 do 1914 roku – 323 strony.
Przyspieszenie techniczne objęło wszystkie dziedziny aktywności ludzkiej i dotyczyło wszystkich aspektów życia i losu człowieka. Nie bez racji nazwano wiek XIX wiekiem pary i elektryczności, gdyż siłę mięśni ludzi i zwierząt zastąpiono energią wytworzoną przez człowieka, właśnie energią pary i elektryczności. Ta zmiana dała większy efekt niż 100 lat późniejsze wykorzystanie energii atomowej. A więc najważniejsze – w roku 1800 zastosowanie lokomotywy parowej na potrzeby górnictwa, w 1801 roku James Watt produkujący silniki parowe zastosował, także na skalę przemysłową, żeliwo i stal w budownictwie lądowym. Lord Sheffield powiedział, że „wynalazek ten z nawiązką wynagradza Anglii utratę Ameryki”. W 1801 roku Francuz Philippe Lebon otrzymał patent na silnik gazowy z zapłonem elektrycznym, a w 1802 roku skonstruowano pierwszą kuchenkę gazową. W tym samym roku wynaleziono mleko w proszku, w roku 1809 zaczęto produkować konserwy w słoikach, a w 1810 roku – początkowo tylko na użytek armii francuskiej – konserwy w puszkach. W 1803 roku angielski pułkownik Henry Shrapnel udoskonalił znane od XVI wieku kartacze i stworzył nowy typ pocisków wybuchających, zwane od jego nazwiska szrapnelami. W 1805 roku powstała w Anglii pierwsza kosiarka do zboża i trawy, wykonano też pierwsze zapałki, w 1808 roku w Woolwich w Anglii zbudowano pierwszy napędzany parą tartak. W 1808 roku regularne kursy między Nowym Jorkiem i Albany rozpoczął pierwszy w dziejach parowiec „Claremont”. W 1812 roku skonstruowano nowoczesną szklaną libellę, czyli waserwagę, chociaż waserwagi w formie przenośnych rynienek z wodą były znane już Rzymianom. W 1816 roku wynaleziono stetoskop, a w roku 1818 zaczęto stosować seryjnie transfuzję krwi, jednak nie wiedząc o różnicach w składzie, czyli grupach krwi. Transfuzje udawały się tylko w tych wypadkach, gdy występowała zgodność między dawcą a biorcą (pierwszą znaną transfuzją krwi był zabieg zastosowany wobec papieża Innocentego VIII w roku 1492, co zakończyło się śmiercią papieża). Protestanci potępili transfuzje, a profesor medycyny (sic!) na protestanckim Uniwersytecie w Kopenhadze Thomas Bartholi (1611-1681) stwierdził wprost: „Ci, którzy używają krwi ludzkiej jako remedium na choroby […] grzeszą ciężko”.
Od drugiej dekady XIX wieku żelazo zaczęło wypierać drewno w budowie okrętów. W 1821 roku Michael Faraday zbudował pierwszy silnik elektryczny. W roku 1823 Szkot Charles Macintosh wynalazł materiał wodoodporny, z którego zaczęto szyć płaszcze przeciwdeszczowe, w 1824 roku powstało pismo Braille’a dla niewidomych, w 1827 roku wieczne pióro, o którym Mark Twain powiedział: „Nikt z nas nie ma tylu zalet, co wieczne pióro czy choćby połowy jego uporu” – nie znano wówczas długopisów! 27 września 1825 roku George Stephenson (1781-1848), mechanik, konstruktor i wynalazca, wraz z synem Robertem (1803-1859), inżynierem kolejowym i górniczym, otworzyli pierwszą na świecie zbudowaną przez siebie publiczną parową linię kolejową Stockton–Darlington, liczącą 39 kilometrów. Szybkość pociągu wynosiła 10 kilometrów na godzinę. Jednakże już w roku 1829 lokomotywa „Rocket”, skonstruowana przez Roberta Stephensona, ciągnąc wagon z 30 pasażerami, osiągnęła szybkość ponad 40 kilometrów na godzinę. 15 września 1830 roku Stephensonowie uruchomili liczącą 26 mil (40 kilometrów) linię kolejową Manchester–Liverpool – była to dwutorowa trasa, dworce, tunele, między innymi tunel pod Liverpoolem liczący 2 kilometry, wiadukty i nasypy. W ciągu 15 lat Europa pokryła się siecią linii kolejowych – w 1845 roku pierwszy odcinek linii warszawsko-wiedeńskiej, a w 1848 roku Poznań połączono koleją z Berlinem.
W 1832 roku rosyjski dyplomata w Berlinie baron Schilling skonstruował prototyp telegrafu elektrycznego, udoskonalony w roku 1833 przez dwóch niemieckich profesorów, Carla Gaussa i Wilhelma Webera. W 1830 roku Francuz Barthélemy Thimonnier dokonał rewolucyjnego wynalazku maszyny do szycia – jednakże tłum rozwścieczonych krawców zniszczył wszystkie skonstruowane przez niego 80 egzemplarzy. W 1834 roku Amerykanin Walter Hunt skonstruował maszynę z igłą z dziurką – taką, jaką znamy do dzisiaj. Masową produkcję maszyn do szycia rozpoczął Isaak Singer i to jego nazwisko rozsławiło genialny wynalazek. „Maszyna do szycia była równie zadziwiająca jak statek kosmiczny dla ludzi XX wieku”, powiedziała pisarka Grace Rogers Cooper. W 1835 roku Szkot James Lindsay skonstruował lampę elektryczną, która była prototypem dla wykonanej przez Thomasa Edisona w roku 1879 nowoczesnej żarówki elektrycznej z gwintem. W 1839 roku Justus von Liebig rozpoczął produkcję chemicznych nawozów sztucznych. W 1826 roku Francuz Joseph Niépce wykonał pierwszą w dziejach fotografię – widok z okna swojego gabinetu – jego metodę udoskonalił Louis Jacques Daguerre, który w 1839 roku aparat i fotografię opatentował w Londynie. Ówczesna prasa paryska pisała: „W ciągu kilku tygodni od opatentowania można było zobaczyć na wszystkich placach Paryża pudełka na trzech nogach”. W 1837 roku sir Charles Wheatstone i Samuel Morse radykalnie udoskonalili telegraf elektryczny, a ponadto Morse opracował prosty sposób stosowania kropek i kresek oznaczających litery, rewolucjonizując tym samym komunikację telegraficzną. W 1842 roku za pomocą tarczy wydrążono pod Tamizą tunel komunikacyjny o długości 1100 metrów. W 1842 roku Samuel Colt opracował konstrukcję pierwszego sześciostrzałowego rewolweru. W 1845 roku inżynier Robert Thomson wymyślił napełnianą powietrzem oponę pneumatyczną – coś pośredniego między dętką a oponą bezdętkową, ale dopiero wynalazek wentyla w 1891 roku i przypomnienie wynalazku Thomsona