Źródło: M. Jarosz (red.), Normy żywienia dla Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017, s. 330–374.
Odpowiednio zbilansowana właściwie dieta powinna zapewnić podaż wszystkich składników odżywczych na właściwym poziomie oraz ograniczyć spożycie składników potencjalnie szkodliwych dla zdrowia. Zapotrzebowanie dziecka w wieku 3–6 i 7–9 lat na wapń na poziomie RDA wynosi 1000 mg, a na witaminę D (poziom AI) – 15 µg (600 j.m.). Natomiast u dziewcząt i chłopców w wieku 10–12 lat zapotrzebowanie na wapń wynosi 1300 mg, a na witaminę D – tak jak u dzieci młodszych, tj. 15 µg (600 j.m.). Podobnie zapotrzebowanie na wapń młodzieży w wieku 13–18 lat wynosi 1300 mg, a na witaminę D – 15 µg (600 j.m.). Według standardów medycznych zapotrzebowanie na witaminę D dla dzieci w wieku przedszkolnym wynosi 15 µg (600 j.m.), a powyżej 10. roku życia – 25 µg (1000 j.m.). Spośród witamin i składników mineralnych najczęściej niedoborowymi w dietach dzieci w wieku szkolnym są witaminy D, E, kwas foliowy oraz żelazo, wapń i magnez. Dużym problemem jest spożywanie odpowiednich ilości produktów będących źródłem wapnia. Niedobory wapnia występują powszechnie w diecie, zwłaszcza starszych dziewcząt. W Polsce spożycie wapnia wśród dziewcząt i chłopców wynosi ok. 50% dziennego zalecanego spożycia. Nie obserwuje się zazwyczaj niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie, gdyż wiele produktów jest fortyfikowanych tymi witaminami.
2.2.3. Płyny
Głównym źródłem płynów powinna być woda dobrej jakości. Dzieci/młodzież nie powinny pić słodzonych i gazowanych napojów (tab. 2.4).
Tabela 2.4. Zalecane dzienne spożycie wody – według różnych standardów
Źródło: European Food Safety Authority. Panel on Dietetic Products. Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA). EFSA Journal 2010; 8: 1459; M. Jarosz (red.), Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
2.2.4. Najważniejsze zasady żywienia dzieci i młodzieży
W żywieniu dzieci i młodzieży szkolnej należy zwracać szczególną uwagę na:
● urozmaicenie i zbilansowanie diety;
● obniżenie nadmiaru tłuszczu i cukru w całodziennej racji pokarmowej;
● obniżenie spożycia produktów bogatych w cukier i sól;
● wyeliminowanie pojadania;
● zwiększenie spożycia mleka i mlecznych napojów fermentowanych oraz odpowiedniej ilości warzyw i owoców.
W rekomendacjach ESPGHAN dotyczących żywienia dzieci i młodzieży podkreśla się znaczenie produktów roślinnych, które powinny być wykorzystywane jako główne źródło pożywienia przyczyniające się do dobrego zbilansowania diety. Zwraca się uwagę na potrzebę promowania czystej wody jako głównego źródła płynów w diecie dzieci i młodzieży, ponieważ spożywanie dużej ilości słodkich napojów jest związane z nadmiernym spożyciem energii i ryzykiem wystąpienia otyłości. Uważa się, że dzieci i młodzież powinni codziennie spożywać co najmniej cztery posiłki, w tym śniadanie, przy czym należy dzieci zachęcać do posiłków rodzinnych. Zaleca się ograniczenie spożywania dużych porcji żywności typu fast food o dużej/wysokiej gęstości energetycznej. Wielkość porcji pożywienia/posiłków należy dostosować do wieku i masy ciała dziecka/nastolatka.
Na zachowania i nawyki żywieniowe dzieci szkolnych ma wpływ wiele czynników, w tym relacje między dziećmi i ich rodzicami, a także relacje z rówieśnikami. Poprzez dietę młodzi ludzie często podkreślają swoją indywidualność i niezależność. Bardzo często ich sposób żywienia znacznie odbiega od wzorca rodzinnego. Z badań dotyczących oceny sposobu żywienia dzieci w wieku szkolnym wynika, że młodzież spożywa zbyt duże ilości węglowodanów prostych i dwucukrów, dlatego zaleca się ograniczanie spożycia słodkich napojów i słodyczy, z uwagi na profilaktykę otyłości i próchnicy.
Do innych istotnych czynników mających wpływ na problemy żywieniowe wynikające z fazy rozwojowej nastolatków należą też czynniki psychospołeczne, takie jak: uwarunkowania rodzinne, problemy szkolne wynikające z relacji z grupą rówieśniczą, a także styl życia młodzieży, w tym zachowania sedenteryjne, mała aktywność fizyczna, mody żywieniowe.
Wśród nastolatków popularne są różne mody żywieniowe, w tym niekonwencjonalne sposoby żywienia, np. diety wegetariańskie, stosowane przez dziewczęta restrykcyjne diety odchudzające, które niezbilansowane pod względem wartości odżywczej mogą doprowadzić do niedoborów energii i składników odżywczych, a tym samym do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Według badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) diety restrykcyjne/ubogoenergetyczne stosuje 23,6% młodzieży w wieku 11–15 lat. Diety wegetariańskie stosuje 4% populacji młodzieży w wieku szkolnym.
W edukacji żywieniowej dzieci i młodzieży szkolnej należy zwracać uwagę na znaczenie urozmaiconej i zbilansowanej diety, konieczność redukcji nadmiaru tłuszczu, ograniczenie udziału cukru i soli oraz wyeliminowanie pojadania. Należy zadbać o zwiększenie spożycia mleka i mlecznych napojów fermentowanych oraz odpowiednich ilości warzyw i owoców. Bardzo ważna jest też codzienna aktywność fizyczna. Celem edukacji żywieniowej jest dostarczenie wiedzy na temat prawidłowego odżywiania, uczenia różnicowania produktów o wysokiej wartości odżywczej od produktów bezwartościowych oraz zwrócenie uwagi na właściwe nawyki żywieniowe. W edukacji pomocne mogą być wytyczne przedstawione w formie zasad zdrowego odżywiania i/lub piramidy żywienia (tab. 2.5 i 2.6, ryc. 2.1).
Tabela 2.5. Orientacyjna liczba i wielkość porcji różnych produktów spożywczych/potraw zalecanych do spożycia w ciągu dnia dla dziecka w wieku przedszkolnym
Na podstawie: H. Weker, M. Barańska (red.), O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci – prosto, nowocześnie, praktycznie. Poradnik żywienia i aktywności fizycznej dziecka od narodzin do 13 roku życia. Instytut Matki i Dziecka, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2015.
Tabela 2.6. Zasady zdrowego żywienia
Rycina 2.1. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej.
Źródło: www.izz.waw.pl, www.ncez.pl.
Żywienie w szkole
Zgodnie z przyjętymi w krajach Unii Europejskiej wytycznymi/kierunkami polityki żywieniowej uważa się, że szkoły powinny być kluczowym miejscem propagowania zasad zdrowego żywienia oraz aktywności fizycznej.
Wysoka jakość żywienia w szkole odgrywa istotną rolę w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych i promowaniu zdrowego stylu życia w późniejszych latach. Równie ważna jak edukacja zdrowotna jest edukacja konsumencka. Z tego względu wszyscy nauczyciele powinni dysponować podstawową wiedzą dotyczącą żywienia, która musi być stale uaktualniana. Warto podkreślić, że prawidłowo odżywione dzieci efektywniej przyswajają wiedzę, dlatego konieczne