954
Hadziacz — miasto w pln.-wsch. czesci Ukrainy, ok. 80 km na pln. wschod od Lubniow.
955
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
956
Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.
957
deputacja — przedstawiciele spolecznosci kozackiej.
958
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
959
piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.
960
Na pohybel (ukr.) — na zgube, na smierc.
961
Ne bude sobaka miasa isty (ukr.) — nie dla psa kielbasa.
962
pysara (ukr.) — pisarza.
963
ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) — ani pisac, ani czytac nie umiem.
964
Wolosz a. Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
965
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
966
synowiec (starop.) — bratanek.
967
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
968
mirgorodzkiego — miasto Myrhorod lezy na Poltawszczyznie, we wsch. czesci Ukrainy, ok. 50 km na wschod od Lubniow.
969
kurzen a. kuren — oddzial kozacki.
970
oseledec (ukr. sledz) — warkocz, ktory w walce chronil kark Kozaka.
971
Ja toho Lacha znaju — on buw u Krymu (ukr.) — znam tego Polaka, on byl na Krymie.
972
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
973
obserwowany (z lac.) — tu: zachowywany, szanowany.
974
J. O. — skrot od: jasnie oswiecony.
975
paroksyzm — nasilenie sie negatywnych uczuc w stosunku do kogos lub czegos.
976
z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.
977
Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
978
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
979
patientia (lac.) — cierpliwosc.
980
lacki (daw. z ukr.) — polski.
981
szczob z nym poihraty (ukr.) — zeby sie z nim zabawic.
982
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
983
Jarema (ukr.) — Jeremi.
984
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
985
Swynojady (z ukr.) — swiniozercy; Tuhaj-Bej jako dobry muzulmanin nie jadl miesa swin, ktore uwazal za nieczyste, i gardzil tymi, ktorzy je jedza.
986
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
987
Bazawluk — wyspa na Dnieprze u ujscia rzek Bazawlyk i Czertomlyk (Czortomelik), siedziba Kozakow, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
988
Tomakowka — wyspa na Dnieprze, ok. 60 km na poludnie od Chortycy, w XVII w. osrodek kozacki, dzis w granicach miasta Marhanec.
989
murza — tytul przyslugujacy ksiazetom tatarskim i perskim.
990
kaze, rozserdywsia (ukr.) — mowi, ze sie rozgniewal.
991
Rozserdywsia duze (ukr.) — rozgniewal sie bardzo.
992
Ne serdysia, druze (ukr.) — nie gniewaj sie, przyjacielu.
993
lira — instrument strunowy; na Ukrainie szczegolnie popularna byla lira korbowa.
994
teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
995
pysmo (ukr.) — list.
996
czehryncy — z Czehryna; Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
997
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
998
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — starosta nizynski, zmarl w niewoli po bitwie pod Zoltymi Wodami.
999
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1000
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
1001
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
1002
Bazawluk — wyspa na Dnieprze u ujscia rzek Bazawluk i Czortomlyk (Czertomelik), siedziba Kozakow, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
1003
Bismillach wlasc. bismillah (ar.) — w imie Boga.
1004
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1005
fructum (lac.) — owoc.
1006
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
1007
obaj hetmani — hetman wielki koronny, Mikolaj Potocki, i hetman polny koronny, Marcin Kalinowski.
1008