897
bat’ku (ukr.) — ojcze.
898
czajka — wioslowo-zaglowa, pelnomorska lodz kozacka.
899
spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.
900
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.
901
handzar a. kindzal — noz, sztylet, uzywany czesto do dobijania rannego przeciwnika.
902
ordyniec — czlonek ordy tatarskiej.
903
Proszczaj, bat’ku (ukr.) — zegnaj, ojcze.
904
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy. [przypis autorski]
905
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
906
palanka — wodka, gorzalka.
907
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
908
kurzen a. kuren — oddzial kozacki.
909
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
910
Bazawluk — wyspa na Dnieprze u ujscia rzek Bazawluk i Czortomlyk (Czertomelik), siedziba Kozakow, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
911
Sochroni Bih (ukr.) — uchowaj Boze.
912
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
913
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: mlody zolnierz w wojsku kozackim.
914
serdyty (ukr.) — twardy, gniewny, zaciety.
915
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
916
kosz — oboz warowny.
917
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
918
oczeret (ukr.) — trzcina.
919
Woloch — czlowiek pochodzacy z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
920
osm (starop.) — osiem.
921
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
922
lama — tkanina jedwabna, przetykana zlotymi nicmi.
923
altembas — kosztowna tkanina z wypuklymi wzorami, przetykana zlotymi nicmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
924
zlotoglow — tkanina ze zlotych nici.
925
cyc (z hol. sits) — tani material bawelniany, perkal.
926
krzyze zdarte z cerkwi — Zaporozcy w czasie swych napadow nie oszczedzali nikogo i niczego. Do czasow Chmielnickiego nie bylo wcale cerkwi w Siczy. Pierwsza wlasnie Chmielnicki wystawil; nie pytano tam rowniez nikogo o wyznanie, i to, co opowiadaja o religijnym nastroju Nizowcow, jest bajka. [przypis autorski]
927
spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.
928
miriady — liczba uzywana w Grecji. Jej wartosc to 10 000; pot. uzywa sie tej nazwy w znaczeniu:wiele, nieskonczenie duzo.
929
Czertomelik — wyspa na Dnieprze u ujscia rzeki o tej samej nazwie, jedna z lokalizacji Siczy.
930
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
931
deputacja — przedstawicielstwo, poselstwo.
932
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
933
kurzen a. kuren — oddzial kozacki.
934
esaul — oficer kozacki.
935
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
936
Trastia joho maty mordowala (ukr.) — przeklenstwo: zeby cholera jego mac wziela.
937
Kolyb ja kotoroho w lob — gdybym tak ktorego w leb [uderzyl].
938
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
939
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
940
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
941
bulawa — bron charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej glowicy; W Polsce bron ta byla jedynie symbolem wladzy, nie uzywano jej w celach militarnych.
942
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
943
pohaniec (starop. z ukr.) — pogard.: innowierca, poganin a. muzulmanin.
944
Chmielnicki poczal mowic — sposob obradowania na Siczy opisany jest w diariuszu Eryka Lassoty, posla cesarskiego na Zaporoze w r. 1594. [przypis autorski]
945
dyszkrecji — popr.: dyskrecji.
946
carza krymskiego — tj. chana, tatarskiego wladcy Krymu.
947
Wladyslaw IV Waza (1595–1648) — krol Polski w latach 1632–1648.
948
wyleli — dzis popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: wylali.
949
niedrug (z ukr. nedruh) — wrog, nieprzyjaciel.
950
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
951
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
952
Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu