738
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
739
praznik a. praznik (starop. lub z ukr.) — swieto.
740
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
741
ataman kurzeniowy — dowodca kurnia, oddzialu kozackiego.
742
z hetmany — dzis popr. forma N. lm: z hetmanami.
743
Jonasz (VIII w. p.n.e.) — prorok Starego Testamentu, opisany w biblijnej Ksiedze Jonasza, w czasie burzy morskiej zostal polkniety przez wielka rybe, ktora po trzech dniach wyplula go na brzeg.
744
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
745
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
746
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
747
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
748
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
749
Zborowski, Samuel (zm. 1584) — magnat polski, rotmistrz krolewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywal na Siczy w latach 70-tych XVI w., po powrocie do Krakowa sciety.
750
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
751
Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
752
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
753
nizowa rzeczpospolita — spolecznosc Kozakow Zaporoskich.
754
Woloch — czlowiek z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
755
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
756
w czele — dzis popr. forma Ms. lp: w czole.
757
innocencja (z lac.) — niewinnosc, czystosc.
758
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nozki, z ktorego trzeba wypic od razu cala zawartosc.
759
dies irae et calamitatis (lac.) — dzien gniewu i nieszczesc.
760
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.; tu symbol niskiego pochodzenia.
761
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
762
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
763
justycja (z lac.) — sprawiedliwosc.
764
rekompensa (z lac.) — nagroda, zadoscuczynienie.
765
pro publico bono (lac.) — dla wspolnego dobra.
766
traktament (z lac.) — poczestunek.
767
fawor — wyroznienie, przywilej.
768
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
769
malpow — popr. forma D. lm: malp.
770
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
771
Loboda, Fedir (zm. 1666) — dowodca pulku perejaslawskiego w latach 1648–1653, sedzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarl w Rosji na zeslaniu.
772
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
773
z chlopy — dzis popr. forma N. lm: z chlopami.
774
pod wiechami — tu: w karczmach.
775
Galata — dzis dzielnica Stambulu, polozona po europejskiej stronie ciesniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
776
rzezaniec (daw.) — eunuch, nadzorca zon w haremie.
777
seraj — palac wladcy muzulmanskiego, mieszczacy harem, czyli mieszkanie zon i naloznic wladcy.
778
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
779
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
780
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zbrojny sluzacy.
781
in poculis (lac.) — przy kieliszku.
782
skonwinkowac (z lac.) — przekonac, zjednac.
783
antalek (starop.) — naczynie na miod, butelka.
784
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
785
rozterkow — dzis popr. forma D. lm: rozterek.
786
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wowczas na granicy z podporzadkowana Turkom Moldawia, dzis w pld.-zach. czesci Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) — taktyczne zwyciestwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armia turecka.
787
janczarzy a. janczarowie (z tur.) — piechota turecka.
788
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.