681
roj — rodzina pszczol; na wiosne czesc rodziny z mloda krolowa opuszcza ul, by zalozyc nowa kolonie gdzie indziej.
682
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
683
koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
684
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy.
685
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
686
koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
687
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
688
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
689
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
690
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
691
bawic — przebywac, pozostawac.
692
sila (starop.) — duzo, wiele.
693
pocztowy — czlonek pocztu, sluga.
694
fawor (daw., z lac.) — wyroznienie.
695
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
696
libenter (lac.) — chetnie.
697
arcana (lac.) — tajemnice.
698
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
699
spuscic sie na kogos (daw.) — polegac na kims.
700
co o kim trzymac (daw.) — co o kim sadzic.
701
rekompensa (z lac.) — zadoscuczynienie, nagroda.
702
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zbrojny sluzacy.
703
nieruchomie — dzis popr.: nieruchomo.
704
mogila — tu: wzgorze, kopiec.
705
pidsusidok (ukr.) — bezrolny chlop, placacy gospodarzowi za mieszkanie wlasna praca, komornik.
706
dworzyszczowi — chlopi zatrudnieni na folwarku przy dworze.
707
pocztowy — czlonek pocztu, sluga.
708
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
709
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
710
rugowac — usuwac, wywlaszczac.
711
cyc (z hol. sits) — tani material bawelniany, perkal.
712
jalowicze buty — buty z krowiej skory.
713
chybas ty mi co zadala — chyba mnie zaczarowalas.
714
rarog — ptak drapiezny z rodziny sokolowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokolem polskim a. sokolem podolskim.
715
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
716
stanac na wstrecie — przeszkodzic.
717
dostojenstwy — dzis popr. forma N. lm: dostojenstwami.
718
slowy — dzis popr. forma N. lm: slowami.
719
salam (z tur.) — unizone powitanie, poklon.
720
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
721
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
722
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
723
cum boris, lasis, graniciebus et coloniis (zart. na wzor lac.) — z borami, lasami, granicami i koloniami.
724
zazula (z ukr.) — kukulka.
725
sila (starop.) — duzo, wiele.
726
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
727
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
728
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
729
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
730
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
731
Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.
732
Kozacy grodowi — Kozacy stanowiacy zaloge miast.
733
czern — biedota.
734
kupic sie (daw.) — skupiac sie, zbierac sie.
735
wici — wezwanie do walki, mobilizacja.
736
pan krakowski — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).